Таърихчаи Ошуро
Ошуро дар таърихи Ислом ба ду қиссаи воқеӣ, яке қадим ва дигаре нисбатан ҷадид иртибот мегирад, ки ҳардуи он ба бани Исроил тааллуқ доранд. Замоне зулму ситам ва такаббури Фиръавн боло гирифту аз ҳад гузашт, ҳазрати Мусо (а) қавмашро ҷамъ намуду қасди аз он минтақа бароманро кард. Фиръавн бошад, зулму ситам ва қаҳру ғазабашро нисбати мусалмонон шиддат бахшид ва онҳоро мавриди таъқиб қарор дод. Дар он асно аз осмон ваҳй нозил гашту Худованд ба Мусо амр дод, ки бо асояш ба дарёи Нил бизанад. Ин воқеаро Худо дар Қуръон чунин зикр намудааст. “Пас мо ба Мусо ваҳй кардем, ки асои худро ба дарё (Нил) бизан, чун зад, дарё шикофт ва оби ҳар қитъаи дарё монанди куҳи бузург ба рӯи ҳам қарор гирифт” (Сураи Шуъаро, ояти 63).
Чи гунае Қуръон ба мо хабар додааст, Мусо амри парвардигорашро иҷро намуда, бо асои дасташ ба дарёи Нил задааст, ки он ба дувоздаҳ қисмат ҷудо гашта, ба мисоли куҳҳои азими сар ба фалаккашида қомат афрохтааст. Мушоҳидаи чунин як муъҷизаи бузурги илоҳӣ барои Фиръавни тоғӣ дарси ибрат нагашт, ӯро аз роҳи инҳирофаш боз надошт, балки зулми ӯ даҳчанд боло рафту хост садди роҳи Мусо ва қавмаш шавад. Дар натиҷа Худованди қодир аз усули дигар кор гирифту Фиръавн ва кулли пайравонашро ба дарё ғарқ намуда, ҳалок кард ва ҳазрати Мусоро бо қавмаш аз шарри Фиръавн наҷот бахшид. Вобаста ба ин Худо мефармояд: “Ва албатта мо бани исроилро аз азоби зиллат ва хорӣ наҷот додем” (Сураи Духон, ояти 30). Ана ҳамин воқеаи таърихӣ дар рӯзи даҳуми моҳи муҳаррам ба вуқуъ пайвастааст. Пасон бани Исроил он рӯзро ҳамчун рӯзи озодӣ ва наҷот аз як абарқудрате, ки даъвои худоӣ дошт ва мехост иҷборан мардумро бандаву мутеи худ созад, ҷашн гирифтанд ва барои миннатгузорӣ ва шукру сипос ба даргоҳи Худо он рӯзро рӯза доштанд.
Қиссаи дуюмро аз ҳадиси ривоятнамудаи Ибни Аббос (р) метавонем дарк намоем. Ӯ ривоят мекунад, ки, “Замоне расули Худо (с) ба мадинаи мунаввара омаданд, яҳудиҳоро диданд, ки онҳо рӯзи ошуроро рӯза медоранд. Паёмбар (с) аз онҳо суол карданд, ки ин чӣ рӯз аст? Онҳо гуфтанд, ин рӯзи хуб аст, рӯзе аст, ки Худованд бани исроилро аз душманаш наҷот додааст. Пас ҳазрати Мусо ин рӯзро рӯза доштааст, мо низ рӯзааш медорем. Паёмбари Худо ба онҳо хитоб намуда, гуфтанд, ки “Ман аз шумо дида ба Мусо ҳақдортарам. Пас Паёмбар (с) он рӯзро рӯза доштаанд ва дигаронро ба рӯза доштани он рӯз амр намудаанд” (Ривояти Бухорӣ).
Ҳақиқати таърихии рӯзи Ошуро аз доираи ин ду ривояти саҳеҳ берун нест, ки кулли уламои аҳли суннат ва ҷамоат бар он иттифоқи назар доранд ва ба воқеияти таърихии он баҳои саҳеҳ додаанд. Аммо бо гузашти фосилаҳо ва ривоҷи мазоҳиб атрофи ин падидаи таърихӣ хурофот ва амалкардҳое ба миён омадаанд, ки аз ибтидои мавҷудияташон то ба имрӯз зери тозиёнаи танқиди муҳаққиқони соҳа қарор гирифтаанд.
Рӯзаи Ошуро
Аз Абуқатода (р) ривоят аст, ки “Расули Худо (с)-ро дар бораи рӯзаи Ошуро пурсиданд, ӯ дар ҷавоб гуфт: рӯзаи Ошуро яксола гуноҳони гузаштаро маҳв хоҳад намуд” (Ривояти Муслим). Муҳаққиқон таъкид ба амал меоранд, ки қабоили араб қабл аз Ислом рӯзи ошуроро рӯза медоштанд. Паёмбар (с) низ пеш аз он ки ба Мадинаи мунаввара ҳиҷрат намуд, дар Маккаи мукаррама рӯзи Ошуроро рӯза медошт. Ӯ рӯзаи ин рӯзро аз яҳудиҳо наомӯхтааст, балки ин бо ваҳй ва ё иҷтиҳоди паёмбарӣ сурат гирифтааст. Гарчанде ин қазия бо дидани яҳудиҳо тавъам омадааст, аммо ин ба муҷарради хабари яҳудиҳо набуд. Вобаста ба рӯза доштани Паёмбар (с) рӯзи ошуроро уламо чаҳор ҳолатро зикр намудаанд. Якум: расули Худо (с) ин рӯзро дар Макка рӯза медоштанд, аммо дигаронро ба рӯза доштан амр намефармуданд. Дуюм: вақте ба Мадина омаданд ва диданд, ки аҳли китоб он рӯзро рӯза медоранду таъзимаш мекунанд, дӯст доштанд, ки дар ин кор бо аҳли китоб мувофиқати хешро изҳор намоянд ва ба рӯзаи он пайравонашро амр кунанд. Сеюм: замоне, ки рӯзаи моҳи рамазон фарз гашт, таъкиди хешро нисбати рӯзаи Ошуро тарк намуданд ва онро ба дараҷаи мустаҳаб фароварданд, чунки як моҳи расо рӯза доштан фарзи қатъӣ гашт. Чаҳорум: дар охири умри худ ба хотири мухолифат ба аҳли китоб азм намуданд, то як рӯзи дигар ба рӯзаи Ошуро зам намоянд. Паёмбар (с) таъкид намуда буданд, ки “Агар ман то соли дигар умр ба сар барам, ҳатман рӯзи нуҳуми муҳаррамро низ рӯза медорам” (Ривояти Муслим). Шореҳону муҳаққиқони ҳадис ин масъаларо ба ду ҷанба эҳтимол додаанд. Якум ин ки шояд расули Худо (с) мехост соли оянда рӯзи даҳуми муҳаррамро ба рӯзи нуҳум иваз намояд. Дуюм, шояд мехостанд ба рӯзи даҳум рӯзи нуҳумро низ зам намоянд. Вақте ӯ худ ин масъаларо баён накарда аз олам гузаштанд, уламо хулоса намудаанд, ки эҳтиётан рӯзи нуҳуму даҳумро рӯза доштан беҳтару авлотар аст. Бинобар асоси ин андешаҳо рӯзаи Ошуро ба се мартаба тақсим шудааст. Якум, танҳо рӯзи даҳуми муҳаррамро рӯза доштан, дуюм рӯзи нуҳум ва даҳумро бо ҳам рӯза доштан. Сеюм, рӯза доштани рӯзи нуҳум, даҳум ва ёздаҳум.
Умуман, метавон таъкид кард, ки Паёмбар (с) рӯзаи ин рӯзро бо пайравӣ аз яҳуд машруъ нагардонидааст, чунки қабл аз он он рӯзро рӯза медошт. Дигар ин ки, ин қазия дар як ҳолате ба вуқуъ пайваста буд, ки вобаста ба авзои сиёсии замон Паёмбар (с) дӯст доштанд, ки дар ин қазия бо яҳудиҳо мувофиқат кунанд ва дар ин мувофиқат ӯ аз ҷониби Аллоҳ манъ карда нашуда буд.
Таъкид бояд кард, ки мухолифати Паёмбар (с) бо яҳудиҳо дар ин масъала ба мо миллати Ислом як дарси бузургеро талқин мекунад. Гӯшзад мекунад, ки мусалмонон бояд ҳамеша ҳушёру зирак бошанд. Дар замоне, ки фитнаву найранги яҳуд ва душманони Ислом аз ҳадду марзҳо убур кардааст, дунёи ғарб мехоҳад бо фарҳангу тамаддунаш вориди тамоми кишварҳои мусулмоннишин гардад, ҳаддалақал мусалмонон тариқаи мухолифатро бояд таълим бигиранд ва ба кулли андешаҳову авомири яҳуд лаббайк нагӯянд.
Умуман, рӯзаи Ошуро бо таъкид мустаҳаб аст, дар фазилату савоби он ҳадисҳои фаровон аз расули Худо (с) ривоят шудаанд ва месазад, ки ҳар мусалмон аз савоби он бархӯрдор гардад.
Хурофоти Ошуро
Он чӣ дар муқаддима зикр гашт, воқеияти таърих аст. Таърих ба мисли оинаест, ки ҳақиқати тамоми чизро дар худ бехато инъикос менамояд. Бо мурури замон ҳеҷ нафар ва ҳеҷ мазоҳибу равияҳо натавонистаанд бори дурӯғро ба пойи таърих занҷир бизананд. Агар ин корро карда бошанд, пас бешубҳа оинаи таърих онро дар сурати ҳақиқияш ҷило додааст, ки аз касе пӯшида намемонад. Вобаста ба рӯзи Ошуро низ бо гардиши айём бидъатҳо ва хурофотҳои бешумор рӯи кор омад. Пас аз даргузашти ҳазрати Муҳаммад (с) нисбат ба рӯзи Ошуро суннат якмаром ва бе каму кост идома ёфт ва ин ҳолат то замони ҳукмронии Язид — писари Муовия буд. Дар соли 61-и ҳиҷрӣ миёни лашкари Язид ва лашкари Ҳусайн набарде ба амал омаду натиҷа ба қатли Ҳусайн анҷомид. Уммати исломӣ ин ҳодисаро сахт маҳкум намуданд ва аз қотилони Ҳусайн безорӣ карданд. Аммо аҳлу оли Паёмбар (с) ва дигар мусалмонон ба тақдири илоҳӣ таслим гаштанд ва маргро ҳақ шумориданду ба талхии қазо сабр намуданд. Пасон одати мусалмонон нисбат ба рӯзи Ошуро чуноне, ки дар замони Паёмбар (с) буд, ҳамон тавр боқӣ монд. Чунин оромӣ пас аз қатли Ҳусайн то замони истилои давлати Бувайҳӣ, ки сардамдорони он аҳли ташайюъ буд, то замони давлати аббосӣ дар Бағдод боқӣ монд. Аммо дар замони зуҳури шиаҳои бувайҳӣ дар Ироқ воқеа табдили сурат намуд ва хурофоту бидъатҳо рӯи кор омаданд. Аз аҳли ташайюъ тоифаи гумроҳ ба андешаи худ гӯё дӯстии худро нисбати аҳли байти Паёмбар (с) изҳор медошта бошанд, аз ин хотир рӯзи ошуроро рӯзи мотам, ғаму андуҳ ва нолаву фарёд қарор доданд. Дар он рӯз шиори ҷоҳилиятро изҳор намуда, мӯйҳо ва рӯйҳои худро меканданд ва азои ҷоҳилият мегифтанд. Сурудани қасидаҳои ғамангез, ривояти ахбори дурӯғу ботил, амалҳое, ки ғаму андуҳро аз нав мекунанд, таассубкорӣ, барангехтани душманиву ҷанг ва паҳн намудани фитнаҳо дар миёни уммати Ислом аз ҷумлаи аъмоли хурофотпарвари шиаҳо дар қиболи рӯзи Ошуро ба шумор меравад. Бо ин кор барои дашном додани бузургмардон, саҳобаҳои Расул (с) ба худ роҳи қулай ва муносиб пайдо кардаанд.
Бояд гуфт, ки шарру бадӣ ва зарари амали инҳо ба аҳли Ислом то андозае аст, ки ҳатто шумораш карда намешавад. Ибни Касир доир ба хурофоти эшон чунин таъкид кардааст: “… ҳамин тариқ даб-даба саросари шаҳри Бағдод ва кишварҳои атрофи онро ба ҳам мезад. Дар роҳҳову кӯчаҳо, дар бозорҳову хиёбонҳо хокистар ва тибн (коҳ) гузошта мешуд. Дар пештоқи дӯконҳо лавҳаҳо овехта мешуд, мардум ғаму андуҳи хешро изҳор мекарданд ва аксари онҳо об наменӯшиданд, то худро ҳамтақдири Ҳусайн гардонанд, чунки ӯ ташналаб кушта шудааст. Занҳо низ бо ҳасрат ва пои луч ба кӯчаҳо хурӯҷ мекарданд ва рӯйҳову мӯйҳои хешро мехарошиданду меканданд…” (Бидоя ва ниҳоя). Гузашта аз ин, онҳо дар рӯзи Ошуро сурма кашидан, ҳино бастан, ба аҳли оила хӯрокиву нӯшокии фаровон фароҳам овардан, омода намудани таомҳои аз одат берун ва ғайраро суннати хеш қарор дода буданд. Баъдан бо гузашти замон рӯз то рӯз ҳаҷму доираи хурофот бузургтар гашт ва навъҳои гуногуни он рӯи кор омад. Дар замони сафавиҳо ва баъди онҳо фазои азодории хунин ба миён омад, ки бо шамшер ба сарҳо ва аъзои бадан зада мешавад, ки аъзои бадани ҳар як азогиранда хуншор мегардад. Вазъият то ин замон бо ҳамон ҳол идома дорад, ҳатто бо истифода аз технологияи ҷадид, аз қабили моҳвораҳо, шабакаҳои телевизионии гуногун, шабакаи ҷаҳонии интернет ва ғайра, доманаи чунин амалкарди номатлуби аҳли ташайюъ бештар аз пештар васеъ мегардад ва зарари он даҳчанд.
Дар маҷмуъ, таъкид бояд намуд, ки ин фазои хурофотӣ аз муҳити бувайҳӣ ва сафавиҳо манбаъ мегирад, ба Ислом ҳеҷ гуна рабте надорад ва ин яке аз гумроҳиҳо ва инҳирофоти аҳли ташайюъ дар қиболи рӯзи Ошуро дониста мешавад.
Мутаассифона, дар раддаи ин равияи хурофотзо равияи дигаре бо номи “Тасаввуф” зам гашт, ки онҳо бо мавқифгириашон нисбати рӯзи Ошуро гарчанде ба гумроҳии аҳли ташайюъ нарасидаанд, аммо вобаста ба таҷлили он ҳаммаслаки равияи аввалӣ метавонанд бошанд. Аҳли тасаввуф рӯзи ошуроро ҳамчун ҷашн таҷлил мекунанд. Дар он рӯз хушҳолӣ мекунанд, ба ҳамдигар ҳадяҳо тақдим менамоянд, барои он рӯз шириниҳои хос омода месозанд. Ибни Касир баъзе аз хурофоти онҳоро низ дар китоби таърихаш ба қалам додааст: “Онҳо дар рӯзи Ошуро донагиҳои гуногун мепазанд, ғусл мекунанд, аз хушбӯиҳо истифода мебаранд, либосҳои фохира ва беҳтарини худро бар тан мекунанд, дар он рӯз таъомҳои гуногун омода месозанд, хушҳолии худро изҳор менамоянд ва рӯзи ошуроро рӯзи ҷашн қарор медиҳанд. Онҳо бо ин амалкарди хеш мехоҳанд бо рофизиҳои шиъа мухолифат варзанд ва акси онҳоро ба амал оранд” (Бидоя ва ниҳоя). Бо гузашти замон онҳо низ дар самти хурофот тараққӣ ва рушд намудаанд. Ба он ваҷҳ, ки дар рӯзи Ошуро ҳалқаҳои рақсу бозӣ ташкил мекунанд ва онро бо пиндори худ “зикр”-и Худо меноманд.
Мавриди таъкид аст, ки соҳибназорон ва рӯшанфикрони исломӣ чунин амали баъзе аз аҳли тасаввуфро маҳкум мекунанд. Ин амалҳои хурофотӣ дар ягон ҳадис, на заифу на саҳеҳ наомадаанд, ҳатто аз доираи чаҳор мазҳаби Ислом берунанд. Ҳеҷ олиму донишманде низ ба хубии ин амалҳо тавсия надодааст.
Чуноне аз мушоҳидаҳо хулоса мешавад, бидъат аз паси бидъат, паёпай болои уммати Ислом ворид мегардад, ки ба ҷуз чанг задан ба Қуръон ва суннати поки Паёмбар (с) дигар ҳеҷ нерӯе наметавонад мусалмононро аз ин ботлоқ наҷот бахшад. Суннати ростини Расулуллоҳ (с) аст, ки аҳли суннат ва ҷамоат бо пайравӣ аз он рӯзи ошуроро то ин дам рӯза медоранд, ки уламои шиъа рӯза доштани онро дар асоси қавонини ботили худ ҳаром ҳукм намудаанд. Аҳли тасаввуф рӯзи ошуроро ид мекунанд, аммо аҳли суннат бо пайравӣ аз суннати расул онро ҷашн намегиранд, балки иди қурбону рамазонро ҷашн мегиранд.
Мутаассифона тасодуфи таърих ва қазои илоҳӣ пешдастӣ намуд, ки ин ҳодиса дар рӯзи даҳуми моҳи муҳаррам ба вуқӯъ пайваст.
Абдулваҳҳоби АБДУЛМАННОН
