Ба идораи нашрияи «Самак» зани солхӯрдаи ба мӯяш сафедӣ афтода омад. Ӯ дар ҳаяҷон буд, аз чашмонаш ашк мерехт, вале механдид, ки чунинашро мардум ашки шодӣ мегӯяд. Таклифи нишастан карда, хоҳиш намудем, ки худро ба даст гирад ва матлабашро гӯяд.
Вай як пиёла чой нӯшида, андаке худро ба даст гирифта гуфт:
— Ман сокини деҳаи Қуланбош, (ҳоло Гулистон), ноҳияи Ҷаббор Расулов Лола Данилова мебошам ва омадам, ки арзи сипос кунам.
— Ба кӣ? — пурсидам ӯро.
— Ба нафароне, ки роҳи Тоҷикистону Ӯзбекистонро кушоданд ва имкон доданд, ки ин ду халқи бародар, хешу табор бе монеа якдигарро бинанд, ба аёдати ҳамдигар бирасанд. Ҳаминаш ҳам мешудааст-ку! Охир мо чунин рӯзҳоро солҳои тӯлонӣ мунтазир будем, орзу мекардем ва ҳатто дар хоб медидем.
Ман дар ноҳияи Ҷаббор Расулов таваллуд шуда, ба воя расидаам. Мактаби миёнаи деҳаро хатм намудам, баъд таҳсилро дар омӯзишгоҳи тиббии шаҳри Хуҷанд давом додам. Пас аз он барои кор ба беморхонаи марказии ноҳия роҳхат гирифтам. Соли дигар пас ба ҳамдеҳаамон Муъминов Қӯзимурод оила бунёд кардем. Вай баъди хатми техникуми сохтмон дар муассисаи таъмиру сохтмони шаҳри Янгиёри Ӯзбекистон ба ҳайси усто кор мекард. Он вақт роҳҳои ҷумҳурӣ кушода буданд, нақлиётҳои одамкашон корафтодагонро ин тарафу он тараф мебурданд ва шавҳарам дар зарфи як соат ба кор расида мерафт. Ӯ ҳар ҳафта рӯзи ҷумъа ё шанбе ба хонаамон меомад ва субҳи рӯзи душанбе ба кор мерафт.
Зиндагиамон хуб буд, хонаи нав сохтем, баъд полезу боғ бунёд намудем ва соҳиби се фарзанд шудем.
— Корхонаамон ба ман аз шаҳри Янгиёр хона медиҳад, барои гирифтани манзили сеҳуҷрагӣ бояд бачаҳоро он ҷо ба қайд гузорем, — рӯзе гуфт шавҳарам…
— Барои чӣ? — пурсидам ӯро. Ҳайрон шудаму мақсадашро нафаҳмидам, зеро чунинашро намехостам, ман ин ҷо дар қайд бошаму дигар аъзоёни оилаамон дар он ҷо бошанд, вале шавҳарам гуфт, ки хонаи сеҳуҷрагӣ мегираду муддате пас боз бачаҳоро аз қайди шаҳри Янгиёр бароварда аз нав дар ноҳияи Ҷаббор Расулов ба қайд мегузорад.
Дилам ғаш мекард, нохушиеро ҳис менамудам, аммо гапам ба шавҳару хушдоман ва хусурам нагузашт. Чор нафар дар қайди Ӯзбекистон шуданд, ман дар Тоҷикистон мондам. Хонаи сеҳуҷрагӣ гирифтем, хурсанд шудем, ки соҳиби манзили нави замонавӣ гаштем, вале хушнудии мо дер давом накард.
Якбора замона тағйир ёфт, сиёсат дигар шуд, байни ҷумҳуриҳои Иттиҳоди Шӯравӣ сарҳад карданд, дидбонгоҳҳои марзию гумрукӣ гузоштанд, байни ду ҷумҳурии ҳамсоя симхор кашиданд, роҳҳои рафтуомадро бастанд.
Фақат бо раводид (виза) ба дидори пайвандон ба муҳлати чанд рӯз мерафтаму онҳоро ба серӣ надида бармегаштам. На фақат ман, балки садҳо нафар чунин зиндагӣ доштанд. Барои гирифтани раводид ба Душанбе, аз он ҷо ба Тошканд рафтану чанд рӯз сарсону саргардон шудан лозим мешуд. Дар сарҳади ду давлат аз субҳ то шом зери барфу борон, ё офтоби тафсон меистодем…
Зан маҷоли ҳарф заданро гум карда, ашк рехт. Вуҷудаш аз алам меларзид, маълум буд, ки ба ёд овардани он рӯзҳои ногувор, азобҳои кашидааш хеле сангин аст.
Солҳо ҳамин тавр сипарӣ мешуданд, фарзандонам ба воя расиданд, мактабро тамом карда, хонадор шуданд. Ҳатто дар тӯйи онҳо дуруст хизмат карда натавонистам, дер мерафтам, барвақт меомадам.
Ин ҷо ҳам корам омад намекард, бо сабаби рафтуомад баҳона пеш оварда, вазифаи дуруст намедоданд.
Нотавонию бекасӣ, бе пушту паноҳиамро фаҳмида пайвандонам ҳатто ҳавлии худам сохтаро кашида гирифтанду бе манзилам карданд. Касе тарафамро нагирифт, ҳатто адвокатам бо дили нохоҳам чанд ариза навишту бо ҳамин вазифаашро ба анҷом расонд.
Ҳамин тавр, бе сарпаноҳ мондам, гоҳ дар хонаи яке, гоҳ дар манзили хеши дигарам зиндагӣ мекардам. Кор ба ҷое расид, ки дар ҷанозаи шавҳари фавтидаам иштирок нарда натавонистам. Бо сад машаққат се рӯз пас аз вафоташ раводид гирифтам. Нафарони ба таъзия омада на ба мурда, балки ба ҳоли мани нотавони дасткӯтоҳ гиря мекарданд.
Лола Данилова боз ҳиқ-ҳиқ кунон гиря кард.
Мо намедонистем ӯро чӣ хел тасалло диҳем.
Вай чанде пас худро ба даст гирифта, чой нӯшид, вале гап зада натавониста, хомӯш монд.
— Баъд чӣ шуд? — савол кардем мо.
— Чизе тағйир наёфт, шавҳарам мурду аз ғами дунё халос хӯрд, вале азоби ман аз мурда бадтар шуд. Борҳо хостам худкушӣ кунаму аз азоби дунё халос хӯрам, вале натавонистам, на барои он ки ҷон ширин аст, балки ин кор убол мебошад. Сониян ман масъулияти дигаре бар дӯш гирифта будам, сардори оила шудам, барои фарзандону набераҳо насиҳатгару муттакое намемонд. Онҳо ақалан бо модару бибӣ монанд, ятими кул нашаванд.
— Шумо хабар доред, ки як қисми роҳҳои ду кишвари бародар кушода шуданд, муддате пас даҳ монеаи дигари сарҳадӣ боз мегарданд, байни роҳбарони ду кишвар созишномаҳои ҳамкории тиҷоратию фарҳангӣ баимзо расиданд, ҳунарпешагон аллакай меҳмони ҳамдигар гаштанд, савту наво ва суруди тоҷикӣ дар Ӯзбекистон ва оҳангу шеърҳои ӯзбекӣ дар Тоҷикистон танинандоз шуданд, — гуфтам ман.
— Ин хеле хуб аст, — хурсанд шуд ӯ. — Ман барои ҳамин ба идораи шумо омадам. Нафақат ман, балки одамони зиёд баъди шунидани ин мужда хушнуд гаштанд, охир мо, ду миллати бародар чоряк аср ин ҷониб аз Худо илтиҷо менамудем, ки чунин рӯзҳо фаро расанд. Ташаккур ба онҳое, ки ин роҳҳоро кушоданд ва аз он азобҳо моро халос карданд. Хушнудем, ки ҳамаи ин дар гузашта, ҳамчун афсонаи даҳшатнок дар хотир монд. Шабу рӯз онҳоро дуо мекунем, аз мо нагардад, аз Худо гардад.
Зан нақлашро ба охир расонду бо мо хайрухуш карда бо қадамҳои ноустувор, бемадорона берун рафт. Мо хомӯш нишаста чӣ гуфтанамонро намедонистем, вале тахмин мекардем, ки сар то пои ӯ дарду алам аст…
Ромиши Фирдавс
