Бунгоҳи таҳқиқотии The Soufan Group, ки таҳаввулоти марбут ба гуруҳҳои тундравро пайгирӣ ва пажуҳиш мекунад, дар гузориши наваш гуфтааст, ки бо танг шудани мавқеи ДИИШ дар Сурия ва Ироқ ҷангиён ба минтақаҳои дигари гарм, аз қабили Афғонистон ва ё ватанашон бармегарданд. Дар робита ба ин мехостем бидонем, ки бозгашти ҷангиён, аз қабили ҷангиёни тоҷик ба макони аслии хеш ва ё Афғонистон, ки нуқтаи гарм гуфта мешавад, чи хатару паёмадҳо дорад?
Дар гузориши ҷадиди маркази таҳқиқотии The Soufan Group, ки 24-уми октябри нашр шуд, теъдоди ҷангиёни тоҷикистонӣ дар сафи гуруҳи тундгарои «Давлати исломӣ» 1300 нафар гуфта шудааст. Ин бунгоҳи таҳқиқотӣ, ки таҳаввулоти марбут ба гуруҳҳои тундравро пайгирӣ ва пажуҳиш мекунад, дар гузориши наваш, ки таҳти унвони «Берун аз хилофат: Ҷангиёни хориҷӣ ва хатари бозгашти онҳо” нашр шуд, менависад, ки аз шумори зикршуда 700 нафар ҳанӯз дар Ховари Миёна буда, тақдирашон норушан аст.
Гузоришгарон гуфтаанд, аз аввал то ба ҳол наздики 3000 нафар аз Туркия боздошт ва баргардонида шуда, ҳамчунин 147 нафар ихитиёран аз қаламрави ДИИШ ба Тоҷикистон баргаштаанд. Дар ин гузориш таъкид шудааст, ки дар сафи гуруҳи «Давлати исломӣ» 40 ҳазор ҷангӣ аз 110 кишвар ҳузур доранд, ки 8600 нафарашон аз давлатҳои пасошӯравӣ будаанд. Ба иттилои манбаъ, бештари аъзои гуруҳи ДИИШ миёни дигар давлатҳо аз Русия будаанд, ки 3417 нафарро ташкил дода, 5000 ҳазор аз Туркия боздошт шуда ва 400 нафарашон ихтиёран баргаштаанд.
Гузоришгарон дар ҷойи дуввум Арабистони Саудиро қарор додаанд, ки 3224 шаҳрванди он дар сафи ДИИШ меҷангад. Дар зинаи сеюм Урдун (3 ҳазор нафар), Тунис дар ҷойи чорум (2936 нафар) ва Фаронса (1910 нафар) дар мақоми панҷуми ҷадвал қарор гирифтааст.
Ба навиштаи ин пойгоҳи таҳқиқотӣ, аз Осиёи Марказӣ дар сафи ДИИШ 4200 нафар меҷанганд, ки аз он 1500 нафар аз Ӯзбекистон, 1300 нафар аз Тоҷикистон, 500-нафарӣ аз Қазоқистону Қирғизистон ва 400 нафари дигар аз Туркманистон ҳастанд.
Муаллифони гузориш қайд мекунанд, ки аксарияти давлатҳо роҳи ҳалли ин мушкилотро ба ғайр аз ба маҳкама кашидан намеёбанд, бинобар ин, бисёре аз собиқ аъзои ДИИШ аз назар ғоиб шуданро авлотар медонанд, ки барои мақомот мушкил эҷод мекунад.
Таҳиягарони гузориш бар он назаранд, ки тақдири бисёре аз ҷангиён баъди шикасти ДИИШ дар Мавсил ва Раққа норушан монда, имкон дорад иддае аз онҳо ба “нуқтаҳои гарм”, мисоли Афғонистон, ки моҳи январи соли 2015 як бахши ДИИШ бо номи “Хуросон” таъсис ёфт, бипайванданд: “Бешубҳа ба ин бахши ДИИШ имкон дорад қувваҳои иловагии хориҷӣ аз Осиёи Марказӣ ва Ғарби Чин пайваст шавад, зеро ин осонтар нисбат ба Сурия ва Ироқ рафтан аст”.
Нуралӣ Давлат, таҳлилгари тоҷик мегӯяд, ҳомиёни ДИИШ аз таҷрибаи озмудашудаи худ истифода мебаранд, чунон ки ин корро баъди хурӯҷи Артиши Сурх аз Афғонистон ва суқути ҳукумати Наҷибулло карда буданд. Яъне дар ибтидои солҳои 90 вақте ки президент Раббонӣ сарварии ҳукумати муҷоҳиддинро ба уҳда гирифт, Амрико ӯро маҷбур кард, ки арабҳои дар ҷанги Афғонистон ширкаткардаро аз кишвар хориҷ кунад: “Ин арабҳо ба нуқтаҳои доғ, аз қабили Тоҷикистон, Югославия, Босния ва Герсеговинаву Чеченистон рафта, дар ҷангҳо ширкат карданд”.
Номбурда мегӯяд, ҳоло ҳомиёни ДИИШ мехоҳанд ин гуруҳи ифротиро маҷбур кунанд, то Сурияро тарк карда, ҷабҳаҳои наверо дар дигар минтақаҳое, ки барои Кохи сафед минтақаҳои стратегӣ маҳсуб мешаванд, боз кунанд, алалхусус дар наздикии марзҳои Эрон, Русия, Осиёи Миёна ва Чин.
Фаридун Ҳодизода, коршиноси масоили мазҳабӣ низ баргашт ва ё интиқоли ҷангиёни ДИИШ-ро ба манотиқи “гарм” таъйид карда, гуфт, қаблан Ҳомид Карзай, собиқ раисҷумҳури Афғонистон амрикоиҳоро муттаҳам кард, ки онҳо ба кӯчонидани ДИИШ ба Афғонистон кӯмак доранд, ки инро як расонаи лубнонӣ моҳе қабл гуфта буд.
Ба гуфти ин коршиноси тоҷик, Амрико бо ин роҳ мехоҳад то андозае ба Чин халал ворид созад, зеро баъди 10-15 сол, агар ба ҳамин минвол равад, ин кишвар дар ҳама ҷой дастболо хоҳад шуд.
Номбурда мегӯяд, бозгашти ҷангиён ба Ватан мушкили зиёд эҷод мекунад, зеро онҳо ба таблиғ ва ҷалби ақидаҳои ифротӣ даст мезананд: “Инро дар мисоли боздошти як сокини ноҳияи Ёвон дар ноҳияи Вахш мешавад ҳарф зад, ки ӯро барои қонуншикании маъмурӣ ҷарима карданӣ буданд, аммо вақте телефонашро хабар мегиранд, аксҳо бо ришу автомату дигар чизҳо пайдо мешавад, ки кор то додгоҳ меравад. Ӯ рафт, ҷангид, омад ва то замони боздошт касе хабар ҳам надошт, ки аллакай Сурия рафта омадааст”.
Ин коршиноси тоҷик мегӯяд, ҷониби Тоҷикистон дар бораи 1300 ҷангҷӯе, ки ба ДИИШ пайвастаанд, хабар дорад, лекин “шояд касе дар хориҷа ҷанг кардаву пас ба Тоҷикистон омада бошад ва ин ҷо барои омодагӣ баҳри ҷиноят содир кардан гаштаанд”.
Фаридун Ҳодизода мегӯяд, ин таъкидро на ӯ, балки қаблан Андрей Новиков, раҳбари Маркази зиддитеррористии кишварҳои Иттиҳоди давлатҳои мустақил низ гуфта буд, ки дар Тоҷикистон “узвҳои хамӯш” ва ё “спящей ячейки” ҳастанд, ки бо ноором гаштани вазъ онҳо ба харобкориҳо даст мезананд.
Умарҷони Эмомалӣ, сухангуи Вазорати корҳои дохилии Тоҷикистон мегӯяд, то ин вақт 140 нафар баргаштагон, ки бо хоҳиши худ омада, пушаймон шудаанд, тибқи қонунгузорӣ авф гаштаанд.
Ба гуфти сухангуи вазорат, ҳамчунин мақомот ҳолатҳоеро низ ошкор кардаанд, ки ба ҷанг рафта омадаанд ва ба мақомот хабар надодаанд: “Чунин ҳолатҳо буданд ва вақте мо ошкор кардем, онҳоро боздошт карда ба мақкама мекашем. Ҳар нафаре, ки омада ихтиёран таслими мақомот шуда, аз кардааш пушаймон гаштааст, мавриди афв қарор гирифтаанд”.
Коршиносон мегӯянд, ҷониби Тоҷикистон на танҳо бо он оморе, ки дорад, қаноат кунад, чун шояд пайдо шаванд нафароне, ки дар рӯйхати мақомот набошанд, аммо аллакай дар ҷангҳо иштирок карда, омада бошанд.
ДИИШ як гуруҳи тундрави террористӣ аст, ки соли 2014 қисмате аз заминҳои Сурия ва Ироқро ишғол кард ва дар он ҷой “хилофат”-ро эълон кард ва ҷангиён қатлу кушторҳои бераҳмонаро то ин дам ба анҷом мерасонанд. Ин гуруҳи террористӣ дар кишварҳои ҷаҳон мамнуъ эълон гашта, шуруъ аз соли 2014 кишварҳои Ғарб ва ҷаҳони Араб бо раҳбарии Амрико ва баъдан Русия аз он замон то ин вақт зидди “Давлати исломӣ” дар Сурия мубориза мебаранд.
Муҳаммад ТИЛАВЗОДА
Ин гузориш дар ҳамдастӣ бо Намояндагии Институти инъикоси ҷанг ва сулҳ (IWPR) дар Тоҷикистон, дар доираи лоиҳаи «Тавонмандсозии ҷомеа ба хотири мубориза бо ифротгароӣ дар Тоҷикистон» омода шудааст.
