Ҳакимшо Тиллоев баъди хатми факултаи ҳуқуқшиносӣ дар се мақомоти бонуфузи кишвар — Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Хадамоти гумрук ва аз 30-юми январи соли 2006 ба сифати директори генералии Ширкати ҳавопаймоии ҶСК “Тоҷик Эйр” кору фаъолият карда, баъд аз ба нафақа баромадан рӯ ба соҳибкорӣ овардааст. Вале номи Тиллоев пас аз барканориаш аз ширкати ҳавопаймоии “Тоҷик Эйр” якбора барои муддати тӯлонӣ расонаӣ гардид. Айни ҳол нафақагири Хадамоти гумрук ба шумор меравад.
— Чӣ боис гашт, ки Шуморо роҳбари ҶСК “Тоҷик Эйр” таъйин намуданд?
— Он вақт мушкилоти молиявии ширкати “Тоҷик Эйр” афзуда буд ва намедонам барои чӣ бошад, ки интихоби Президенти мамлакат, Ҷаноби Олӣ маҳз ба ман афтод. Он вақт ширкат КВД ширкати ҳавопаймоии ”Тоҷикистон” ном дошт ва барои фаҳмотар шудан ба хориҷиён, онро “Тоҷик Эйр” номидем.
Се соли фаъолият барои ман дар ширкати “Тоҷик Эйр” хеле заҳматталаб буд ва бо сабаби серкорӣ хеле ноаёну зуд гузашт. Дар назди ман масъулияти калон истода буд. Зеро ширкат ба ботлоқи муфлисшавӣ қариб ғарқ шуда ва фаъолияташ хеле зараровар буд. Ҷамъбасти соли 2005-ум нишон дод, ки ширкат 1,3 млн доллар зарар бардоштааст. Қарзи кредитории ширкат дар санаи якуми январи соли 2006-ум 66 млн сомонӣ ё муодили 19,5 млн долларро ташкил медод.
Тайёраҳо, ки фақат аз ТУ‐154 иборат буданд, кӯҳнаву фарсуда шуда ва ҳар сол як ё ду ададе корношоям мегардид. Ба замми он, арзиши сӯзишвории тайёраҳо бо сабаби қиматшавии нафт мунтазам боло мерафт. Аз сабаби камчинии сӯзишворӣ (керосин) ширкат нуқтаи таъмини сӯзушвории ҳавопаймоҳоро ба қадри 15‐20% анҷом медод ва маҷбур будем, ки дар фурудгоҳҳои ҷумҳуриҳои Туркманистон ва Қазоқистон нишаста, миқдори зарурии сӯзишвориро гирифта, баъд сафари худро ба Русия давом диҳем, ки ин ҳолат боиси нороҳат шудани мусофирон ва зарар дидани ширкат мегардид.
Аэропорти Душанбе, ки он вақт дар ҳайати ширкати “Тоҷик Эйр” қарор дошт, ба ҳама маълум, ки ҳоли бисёр бад дошт. Толорҳояш фарсуда буд ва ҳолати техникиаш то ба андозае дар сатҳи паст қарор дошт, ки бо ягон ченак ба номи «аэропорти пойтахт» мувофиқат намекард. Супориши Президенти мамлакат, Ҷаноби Олӣ чунин буд, ки бояд ширкатро аз бӯҳрони иқтисодӣ дар зудтарин фурсат барорам. Шукрона, ки таҷрибаи кориам ҳангоми кор дар мақомоти гумрук ба ман кӯмак расонд ва тавонистам аз иҷрои он саривақт ва бе ягон камбудӣ бароям.
Ба ғайр аз он, дар ширкат кадрҳои таҷрибадор, босалоҳият ва бомасъулият бисёр буданд ва аз қобилияту кордонии зеҳнии онҳо истифода бурдан ба манфиати кор шуд. Ширкат дар давоми 6 моҳи ҷонбозиҳои мо, гуфтан мумкин, рӯ ба тараққӣ ниҳод. Барои пешрафти иқтисодии ширкат мо хатсайрҳои зарароварро кам кардем, баъзеашро бастем, хатсайрҳои фоиданокро зиёд намудем, хатсайрҳои нав кушодем, таъмиру ҳолати техникии фурудгоҳро беҳтар намудем. Барои таъмиру азнавсозии сохторҳои хизматгузории фурудгоҳ дар давоми се сол зиёда аз 40 млн сомонӣ сарф намудем.
Даромади ширкат ба зиёд намудани хатсайрҳо ва самаранок истифода намудани он алоқамандии бевосита дошт. Талаботи парвози мусофирон он вақт хусусан ба Русия аз ҳисоби муҳоҷирони меҳнатӣ, ки пештар бо қатора мерафтанд, ҳамарӯза зиёд мешуд. Вале мо набояд фаромӯш созем, ки то соли 2000-ум ширкатҳои ҳавопаймоии Русия аз парвоз намудан ба Тоҷикистон худдорӣ мекарданд, дағал карда гӯем, метарсиданд ва ҶСК “Тоҷик Эйр” дар ин ҷода берақобат амал мекард. Баъди соли 2000-ум ширкатҳои Русия то ба андозае фаъол шуданд, ки ҳатто барои парвози тайёраҳои ширкати “Тоҷик Эйр” монеа эҷод мекарданд. Соли 2006-ум мо ба ин проблема мувоҷеҳ шудем ва дар назди худ мақсад гузоштем, ки ба ғайр аз Москва, Самара, Новосибирск ва Екатеринбург боз ба дигар шаҳрҳои Русия парвоз намоем, зеро аз як қатор шаҳрҳо ширкатҳои Русия парвоз намуданро ба Душанбе ва Хуҷанд яктарафа ҷоннок намуданд ва аз ин ҳисоб фоидаи хуб ба даст меоварданд. Мо ба ҷониби Русия арз намудем, ки дар қатори ин ширкатҳо ба Санкт-Петербург, Красноярск, Оренбург, Иркутск ва дигар шаҳрҳо парвоз кардан мехоҳем, лекин онҳо Созишномаи соли 1997-умро баҳона карда, аз ҷумлаи шаҳрҳои номбурда фақат ба Санкт-Петербург парвоз карданро иҷозат доданду халос.
Мулоқот бо вазири нақлиёти Русия дар ин бора низ натиҷа надод. Ин рафтори онҳо ноодилона буд. Чунин муносибати нописандонаи масъулини соҳаи ҳавонавардии Русия нисбати мо нав нест. Он вақт мо бо усули “Дарди бадро давои бад” амал намудем. Хушбахтона, Ҷаноби Олӣ пешниҳоди моро дастгирӣ намуд ва моҳи июни соли 2007 қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи рӯёнидани маблағи муайян аз ширкатҳое, ки бар хилофи риояи мувозинати парвоз (паритет) дар хатсайр амал мекунанд, қабул карда шуд. Мутобиқи ин қарор, ширкатҳое, ки яктарафа парвоз мекарданд, барои ҳар як мусофири меовардаашон 10 доллар ва мебурдаашон низ 10 доллар ҳамчун ҷуброни зарари ширкати “Тоҷик Эйр” месупориданд. Қарор одилона буд, зеро чунин эзоҳ дошт, ки агар ба ҶСК “Тоҷик Эйр” дар хатсайри нав иҷозати парвоз дода шавад, амали қарор дар ҳамон хатсайр қатъ мегардад. Бо вуҷуди он, роҳбарияти авиатсияи Русия аз раъяш нагашт, лекин ширкатҳои русиягӣ ин маблағро пардохт мекарданд. Аз ин ҳисоб “Тоҷик Эйр” ҳармоҳа зиёда аз 100 ҳазор доллар фоидаи соф мегирифт.
Ҳамкорӣ бо ширкатҳои Русия дар он давра мушкилӣ дошт. Ҳолати аҷиберо мехоҳам мисол орам. Он солҳо ширкати русиягии “Эйр Юнион” аз чанд шаҳри Русия ба Душанбе парвоз мекард. То ба кор омадани ман ин ширкат аз ҳисоби хизматрасонии фурудгоҳи Душанбе 500 000 доллар қарздор шуда буд ва додани ин маблағро қотеъона рад мекард. Бо баҳонаи он, ки «шумо нархи хизматрасониро зиёд намудеду маълумотро дар ин бора дар кадом як маҷаллае бояд ба нашр мерасонидед, аммо онро чоп накардед». Ман чанд маротиба бо роҳбари ин ширкат Абрамович А. дар Маскав вохӯрӣ намуда, аз ҷиҳати ҳуқуқӣ беасос будани мавқеи ӯро фаҳмонидам ва дар бораи қатъ намудани хизматрасонӣ дар ҳолати напардохтани қарз огоҳ намудам, лекин бенатиҷа. Ӯ нисбати кор ва муроҷиати мо нописандӣ зоҳир намуд. Сипас, ба ҳавопаймои навбатии ӯ аз ҷониби мо хизмат расонида нашуд ва ин ҳавопаймо давоми се шабонарӯз дар фурудгоҳи Душанбе маҷбуран истод, ки ин ҳолат барои ширкати ҳавопаймоӣ ниҳоят зараровар аст. Он гоҳ Абрамович А. намояндагони худро барои ҳалли (ба қавли онҳо) ин муаммо фиристод. Онҳо ноҳақ будани худро эътироф намуданд ва Абрамович А. дар давоми се моҳ маблағи 500 000 долларро пурра пардохт намуд.
— Роҳбар шудан осону масъулият эҳсос кардан албатта душвор аст. Тавре Пешвои миллат низ дар баромадҳояшон пайваста таъкид мекунанд, «ба вазифа ман Шуморо таъин мекунем, вале обрӯ ба даст овардан дар байни мардум аз заҳмати Шумо вобастагӣ дорад. Мардум ба кори Шумо баҳо медиҳад». Дар ин росто мехостам бипурсам, ки сирри муваффақияти Шумо дар чӣ буд?
— Ба ақидаи ман, роҳбар ҳамон вақт муваффақ мегардад, ки нисбати корхонаи ба ӯ бовар кардашуда аз моликияти шахсии худ дида масъулиятноктар муносибат намояд. Ба исрофкорӣ роҳ надиҳад, сарфакорона амал намояд ва нагузорад, ки фаъолияти корхона ва заҳмати кормандон беманфиат бошад. Барои мисол, ҳолати зеринро дар ин бора меорам, ки ҷолиби диққат аст.
Дар ҳудуди фурудгоҳ қисми маҳдуди авиатсионии Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Фаронса ҷой гирифта буд. Дар аввал ду ҳавопаймои “Мираж” оварданд ва ба Давлати исломии Афғонистон парвози ҳарбӣ мекарданд. Баъдан шумораи ин ҳавопаймоҳо ва ҳайати шахсии онҳо зиёд шуд. Ба ғайр аз иҷораи ҳудуд, боз таъмини об, кашонидани ахлот ва дигар хизматрасониҳо ба зиммаи фурудгоҳ буд. Бадтар аз он, баъди парвози «Мираж» сӯзишвории носӯхта ба болои хати парвоз мерехт ва барои таъмини бехатарии парвоз зарур буд, ки онро бо обу моддаҳои кимиёвӣ аз болои хати парвоз таъҷилан шуста тоза намоем. Кормандон аз ин хизматрасонии бепул менолиданд, ки онҳоро фаҳмидан мумкин буд. Тасаввур кунед, ки бо чӣ азоб дар зери офтоби сӯзон онҳо ҳар рӯз ин амалро иҷро менамуданд.
Дар асоси шартномаи ҷойгиршавии ин қисми ҳарбӣ дар фурудгоҳ бошад, хизматрасонии бепул пешбинӣ нашуда буд. Хушбахтона, Ҷаноби Олӣ таклифи маро дастгирӣ намуданд ва баъди вохӯриҳо ва гуфтушунидҳои он кас бо сафири Ҷумҳурии Фаронса дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва вазири мудофиаи Ҷумҳурии Фаронса ба натиҷаи хуб ноил шудем. Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Фаронса 11 млн евро ба сифати ёрдам ҷудо намуда, бо ин маблағ худашон тамоми гардишҳо ва истгоҳҳои ҳавопаймоҳоро дар ҳудуди зиёда аз 5 га замин мутобиқи меъёрҳои ҷаҳонӣ мумфарш намуданд, ки пештар дар ин минтақа ҳамарӯза то 10 нафар корманд бо ҷорӯб сангмайда меғундоштанд.
Ба ғайр аз он, Ҳукумати Ҷумҳурии Фаронса барои сохтмони терминали нави фурудгоҳ 17 млн евро қарзи бефоиз ҷудо намуд ва ширкатҳои худи Ҷумҳурии Фаронса лоиҳаи ин терминалро тарҳрезӣ карда доданд.
Имрӯз мусофирон аз ин терминал ба роҳат истифода менамоянд. Ин муваффақият ба туфайли истодагарии танҳо Ҷаноби Олӣ муяссар шуд.
Ба қисми ҳавонавардии Вазорати мудофиаи Русия, ки зиёда аз 10 сол дар ҳудуди фурудгоҳ ҷойгир буду ҳар ҳафта як ё ду самолёти онҳо омаду рафт дошт, бепул хизматгузорӣ мекардем. Бо супориши Ҳукумат мо инро низ ҳисобу китоб карда, маблағи 5 млн доллар муқаррар намудем. Лекин рӯёнидани ин маблағ ба мо муяссар нашуд. Вазорати мудофиаи Русия бо ҳар баҳона аз пардохти ин маблағ саркашӣ намуд. Лекин самолётҳои ҳарбии худро аз фурудгоҳи Душанбе бароварда, минбаъд хизматрасонии ҳавопаймоҳои ба Душанбе парвоз мекардаи худро мепардохтагӣ шуданд.
— Як замон кормандони Шумо дар матбуот ва сомонаҳои интернетӣ аз фаъолиятатон интиқод карданду аз худи Шумо шикоят. Асоси ин норозигиҳо чӣ буд?
— Дар ҳақиқат, чунин шикоятҳо ҷой доштанд. Асос ин ки, ба хотири беҳбудии кор манфиати ғаразноки ҳавонавардон ва роҳбаладҳоро халалдор кардам. Он вақт хатсайри Душанбе‐Маскав ҳар рӯз як маротиба ба роҳ монда шуда буд ва эстафетаи ивази экипаж амал мекард. Яъне як экипаж, иборат аз 4 нафар ҳавонавард ва 6 нафар роҳбалад дар Маскав, дар меҳмонхона меистоданд. Баъди тайёраи дигар ба Маскав омадан, экипажи як шабонарӯз он ҷо истироҳаткарда тайёраро қабул намуда, ба Душанбе меомад. Экипажи нав як шабонарӯз он ҷо меистод. Ҳамин тавр, 10 нафар корманд гӯё соли дароз дар рухсатӣ буданд.
Дар натиҷаи пешрафти кор ва зиёд шудани шумораи парвозҳо, барои иҷро кардани парвозҳои нав экапиж намерасидагӣ шуд ва ман маҷбур шудам, ки ин эстафетаро барҳам диҳам. То ин замон ман роҳбари хуб будам. Баъди қабули чунин қарор, бо вуҷуди он, ки тарифи соати парвози ҳавонавардон ва роҳбаладҳоро баланд бардоштем, норозигӣ ва муноқишаи онҳо, ки дар маҷмӯъ зиёда аз 60 нафар буданд, афзуд. Сабаб он, ки экипажи ба ном «эҳтиётӣ» аз имконияти як шабонарӯз дар Маскав будан истифода карда, ҳар кадоме то 30 кг ҳар гуна молро бепул меовардааст. Барои шикастани ин қолаб кормандони ҳавасманди ду сохтор таҳти роҳбарии Идрисов А. Б. хабарнигоронро истифода намуда, нисбати ман чӣ сафсатаҳое нанавиштанд. Гарчанде мутлақо ноҳақ буданд. Зеро, дар ҳамон хатсайр, аз Маскав ба Душанбе экипажи ширкатҳои Русия дар ҳамин намуди тайёра парвозро иҷро карда, ҳамон масофа ва соати парвозро сарф намуда, боз қафо мерафтанд ва дар Душанбе намеистоданд.
Имрӯз дар ин хатсайр ҳамарӯза 4 парвоз аз ҷониби ширкатҳои Тоҷикистон ва 4 парвоз аз Русия иҷро мешаваду дар бораи вайрон шудани меъёри парвоз ва нигоҳ доштани экипажи эҳтиётӣ дар Маскав фаромӯш кардаанд.
— Ширкат аз буҷаи давлат кӯмак мегирифт ё не?
— Албата не. Ширкати ”Тоҷик Эйр” ҳамчун иттиҳодия он вақт корхонаи воҳиди давлатӣ буд ва дар ҳолати худмаблағгузорӣ амал мекард. Ҳатто ягон намуд имтиёзи гумрукӣ ва ё андозӣ надошт. Барои ҳамин, давлат аз пешрафти иқтисодиёти ҳар як корхона манфиатдор аст, чунки ба туфайли афзудани даромаднокии корхона пардохтҳои андоз ва гумрук низ ба буҷа меафзояд. Барои мисол, бо сабаби афзудани гардиши мол дар ширкати “Тоҷик Эйр” пардохтҳои андозӣ ва гумрукӣ ба буҷа сол ба сол бамаротиб зиёд шуда буд. Мисол, агар соли 2005 ширкат ба қадри 1,3 млн доллар зарар бардошта бошад, пас дар соли 2006 бо вуҷуди мавҷудияти қарзи кредиторӣ ба қадри 19,5 млн доллар, ‐ 6,4 млн доллар, соли 2007 ‐ 13,6 млн доллар ва соли 2008 ‐ 20,9 млн доллар фоида гирифтааст. Мувофиқан аз воридоти пардохтҳои гумрукӣ ва андозҳо аз ширкат буҷаи давлат ғанӣ гардида буд. Чунончи, агар соли 2005 ин пардохтҳо баробар ба 10,4 млн доллар буд, пас соли 2006 ‐ 17,5 млн доллар, соли 2007 ‐ 27,4 млн доллар ва соли 2008 ‐ 38,5 млн долларро ташкил дод. Хоҳиш мекунам, ин комёбиҳоро худтаърифкунӣ не, балки баёни натиҷаи заҳмати аҳли ширкат дар давраи роҳбарии ман ҳисобед.
— Аз сӯҳбататон чунин бармеояд, ки Шумо барои коллектив ҳам кӯшиш мекардаед, ки ба кор дилгарм шаванд.
— Барои ҳавасмандии кормандон мо низоми мукофотпулии ҳармоҳаро ҷорӣ намудем. Яъне афзоиши моҳонаи кормандонро аз фоизи фоиданокии моҳонаи ширкат вобаста кардем. Барои мисол, агар ширкат дар моҳи ҷорӣ 40 фоиз фоида мебардошт, пас маоши моҳонаи корманд (оклад) ба миқдори 40 фоиз меафзуд. Ин низом натиҷаи мусбат овард. Кормандон фаъолияти якдигарро назорат мекардагӣ шуданд, самаранокӣ ва масъулиятнокии онҳо нисбати иҷрои вазифа боло рафт. Дар натиҷа маоши кормандон ба ҳисоби миёна аз ду маротиба зиёдтар, аз баъзе сохторҳо то чор маротиба афзуд.
— Овозаҳо ҳаст, ки аввалин “Бойинг”-ро Шумо ба Тоҷикистон овардед. Ин дуруст аст? Ва қиссаи овардани аввалин “Бойинг” ба кишвар чӣ гуна аст?
— Роҳандозии ҳар кори нав мушкилӣ дорад. Барои аз самолётҳои “Туполев” ба “Боинг” гузаштан бошад, бозомӯзӣ мушкилии зиёд дошт. Зеро ҳавонавард забони англисиро бояд ҳатман ба дараҷаи даркорӣ донад. То соли 2006 истгоҳи (парк) авиатсионии Тоҷикистон асосан аз самолётҳои навъҳои ТУ‐154 иборат буд, ки хароҷоти сӯзишвориаш дар як масофа ва бо як миқдор шумораи мусофирон нисбат ба “Боинг” ва “Аэробус” ду маротиба зиёд буд. Нархи сӯзишворӣ бошад, он вақт мунтазам боло мерафт. Ба замми он, ин самолётҳо кӯҳна ва фарсуда шуда буданд. Мо барои ба иҷора гирифтани самолётҳои каммасраф, яъне “Боинг” ё “Аэробус” зиёда аз 6 моҳ талош намудем. Ҳатто як ширкати консалтингии Маскавро истифода намудем, лекин бе натиҷа.
Аз сабаби надоштани таҷрибаи хизматрасонии фурудгоҳӣ ва истифодаи ин навъи самолётҳо касе ба иҷора додан ҷуръат намекард. Дар охири соли 2006 ба мо муяссар шуд, ки бо ширкати “Ист Эйр” ҳамкориро оғоз бахшем. Дар аввал ин ширкат бо ҳавонавардон ва техникаҳояш парвозҳоро иҷро карда истода, барои бозомӯзии ҳавонавардони мо кӯмаки назаррас намуд. Дар муддати зиёдтар аз як сол “Ист Эйр” 20 нафар ҳавонавардони моро ба муассисаҳои бозомӯзии Аврупо ва Амрико равон кард ва онҳо соҳиби иҷозатномаи идора намудани “Боинг” шуданд. Ҳамчунин, теъдоди аз ин ҳам зиёди роҳбаладҳоро ба Масква фиристода, барои хизматрасонӣ дар “Боинг” бозомузӣ намудем. Барои бозомӯзии ҳар як ҳавонавард то 25000 долларро дареғ надоштем ва натиҷа хуб шуд. Имрӯз ҳавонавардони ин навъи тайёра дар Тоҷикистон хушбахтона кифоя мебошанд ва ба туфайли ғанӣ гаштани таҷрибаи кории онҳо мушкилоти кадрӣ дар ин соҳа ҳал шудаву ба мутахассисони хориҷӣ эҳтиёҷ намонд.
— Овозаҳо низ ҳаст, ки замони сарвариатон ҳатто як “Боинг”-ро ба таври «асрорангез» соҳиб шудаед…
— Дар ҷомеаи мо барои овоза кардан касе заҳмат намекашад, мегӯяду халос. Соли 2008-ум мо аз ширкати москвагии ”ВИМ Авиа” як самолёти “Боинг‐757”-ро иҷора гирифта, чанд моҳ истифода кардем, лекин ширкат ғайричашмдошт тайёраашро бозпас гирифта, як тайёраи дигарро аз Амрико дарёфт намуда, пешниҳод кард, ки ба иҷора гирем. Мо ҳамаи хатсайрҳоямонро бо ин навъи тайёра побаст карда будем, бинобар ин, гирифтани ин тайёра барои ширкат манфиатнок буд. Ширкати амрикоӣ бошад, фақат бо шарти иҷораи молиявӣ, яъне бо шарти харид дар охири иҷора тайёраро медод. Барои ин зиёда аз 25%-и арзиши онро пардохт намудан лозим буд. ҶСК «Тоҷик Эйр» чунин маблағро якбора дода наметавонист. Бинобар ин, тайёраро ширкати лизингии “Нахуст лизинг” оварда ба “Тоҷик Эйр” ба иҷора дод. Он вақт мо мақсади хариди лизингии ин самолётро надоштем, зеро самолёт солхӯрда буд. Лекин баъдан ин самолётро “Тоҷик Эйр” тариқи лизинг харидорӣ намуд.
— Дар матбуот навишта буданд, ки нисбати Шумо парвандаи ҷиноятӣ бурда мешуд. Ҳоло мебинам, ки ҳолатон ба қавле беҳтар шудааст. Сарчашмаи парванда аз куҷо оғоз гардида буд?
— Парвандаи ҷиноятӣ нисбати ман сохтакорона ва фармоишӣ буда, фақат бо мақсади тамаъҷӯӣ оғоз карда шуда буд. Аризаро нисбати ман Толибов Бурҳониддин, писархонди (дар он вақт) прокурори генералӣ Бобохонов Б. К. бо роҳбарии писари он кас Бобохонов Файзулло ташкил карда навишта буданд, ки гӯё бародари ман аз бародари Толибов ду корхонаро гирифтаасту ман пули онҳоро надодаам. Ба ғайр аз он, гӯё моҳи январи соли 2008 ӯ ба ман 230 ҳазор доллар қарз додаасту ман барнагардонидаам. Нисбати ҳолати ба ман қарз додани 230 ҳазор доллар, Толибов барои далели ин суханҳояш ду нафарро шоҳид овардааст, ки онҳо гӯё то ба назди бинои ширкат овардани ин маблағ ҳамроҳӣ карда бошанд, ки ин ҳам сохтакории бофта буд. Зеро Толибов солҳои 2006-2007 мисли дигарон чиптаҳои “Тоҷик Эйр”-ро тавассути фирмаҳои “Зелёний билет” ва “Империя Содот” мефурӯхт ва моҳи январи соли 2008 дар давоми як ҳафта қариб 1,5 млн доллари ИМА қарзи фирмаҳои номбурда ҷамъ шударо тариқи нақдӣ оварда ба кассаи ширкат супорида буд. Нафаронеро, ки ӯро дар овардани ин маблағ ҳамроҳӣ карда буданд, барои тасдиқи ин тӯҳматаш ҳамчун шоҳид истифода намудааст.
Сабаби дигараш он буд, ки ҳангомӣ вохӯрӣ Толибов сабаби амали худро чунин баён кард, ки ӯ тирамоҳи соли 2007, вақте ки дар аэропорти Домодедовои Москва чиптаҳои “Тоҷик Эйр”-ро мефурӯхт, аз фурӯши ҳар як чипта 200 доллар фоида мегирифт. Лекин ман ҳатто илтимоси Бобохоновро ба инобат нагирифта, фаъолияти ӯро манъ кардам. Дар натиҷа ӯ ва шариконаш аз фоидаи як миллион доллар, ки дар ҳамон сезон бояд мегирифтанд, маҳрум шуданд. Барои ҳамин, ҳамон зарарро ман бояд ҷуброн намоям.
Савум, ӯ боз илова кард, ки охири соли 2008 ҳангоми интихоб ва ҷобаҷокунии кадрҳо ман дар қатори ӯ ба вазифаи директори аэропорти Хуҷанд Маҳмудовро пешниҳод намудам, ки дар соҳаи авиатсия таҷрибаи 25-сола дошт ва бо ин сабаб ҷои ӯро ишғол намуд. Ман бояд нафареро пешниҳод мекардам, ки шонси аз ӯ пеш гузаштанро намедошт. Ӯ чанд маротиба маблағи номбурдаашро талаб намуд ва ҳатто охирин маротиба таҳдид намуд, ки агар надиҳам, маро ҳабс мекунанд. Ман «номаъқул кардӣ!» гуфта, ҷавоб додам. Дар натиҷа парвандаи ҷиноятӣ оғоз намуданд ва ҳатто маро 4 шабонарӯз боздошт намуда, ба мақсадашон ноил шуданд. Он замон аҳволи ман ба сайди дар иҳотаи шағолон монда шабоҳат дошт. Парвандаи ҷиноятӣ нисбати ман қариб як сол идома ёфта, бо асоси набудани таркиби ҷиноят қатъ гардид. Лекин чоҳкан зери чоҳ шуду Толибовро суд барои содир намудани ҷинояти қаллобӣ ба мӯҳлати як сол маҳкум намуд. Ба ғайр аз он, Агентии мубориза бо коррупсия нисбати Толибов парвандаи ҷиноятиро дар бораи ҳангоми и. в. директори аэропорти Хуҷанд кор карданаш тасарруф намудани 600 000 доллар идома медод, лекин аз маҳбас баромадан пас ӯ ҳиҷрат намуд. Баъди як-ду сол дар давлати Эквадор бо сабаби номаълум фавтид. Баъд аз вай Файзулло Бобохонов низ барои содир намудани ҷинояти қаллобӣ ва сӯйистифода аз вазифаи хизматӣ, дар замони прокурори ноҳияи Ҳисор кор карданаш, ба мӯҳлати 7 сол аз озодӣ маҳрум карда шуд.
— Пас аз фаъолияти тӯлонӣ дар вазифаҳои пурмасъул ва муҳими роҳбарикунанда соҳибкорӣ аз дигар намуди вазифаҳои пурмасъулияти давлатӣ чӣ тафовуте дорад?
— Албатта, кор дар вазифаҳои роҳбарикунандаи давлатӣ осон набуда, масъулиятро талаб мекунад ва дар баробари ин саҳлангориро намепарастад. Аммо, соҳибкорӣ низ нозукиҳои худро дорад ва агар хоҳед, ки коратон барор гираду аз он манфиате бардоред, бояд аз рӯи ақлу идрок корро ба роҳ монед. Коре кунед, ки нисбати он дар ҷомеа талабот мавҷуд бошад, то аз ҳосили дастранҷи хеш ҳам худи шумо баҳравар гардеду ҳам ҷомеа. Он вақт метавонед ба натиҷае муваффақ шавед.
— Фаъолияти соҳибкории худро аз кадом кор оғоз бахшидаед? Мегӯянд, ки ду-се корхона ҳам доред…
— Беш аз 8 сол аст, ки тавассути устохонаи таъмири мошинҳои сабукрав ба мизоҷон хизматрасонӣ мекунем ва зиёда аз 20 нафар ба ин кор машғуланд. Ба ғайр аз он, истеҳсоли зарфҳои пластикӣ барои ғунҷоиши маҳсулоти ширӣ, ҷурғот, кефир, сметана ва ғайраро ба роҳ мондаем. Қаблан талабот ба зарфҳои пластикии истифодаи якдафъаина афзун буд ва мо мувофиқи фармоиши муштариён истеҳсоли ин гуна зарфҳоро ба роҳ монда, даромади хеле калон мегирифтем. Лекин ду сол аст, ки дар натиҷаи бӯҳрони иқтисодӣ ва пайдоиши рақобат фурӯши онҳо коҳиш ёфтааст.
— Фарогирии фаъолияти соҳибкориатон фақат ҳамин гардида?
— Чаҳор сол мешавад, ки дар ҳудуди ноҳияи зебоманзари Варзоб ба истеҳсоли оби ташнашикани “Варзоб”, ки бевосита аз чашмаи кӯҳӣ гирифта мешавад, машғул ҳастем. “Варзоб” ба тамоми меъёрҳои байналмилалӣ ҷавобгӯ буда, баъд аз софкунии иловагӣ бастабандӣ карда мешавад ва аллакай фурӯшашро дар фурӯшгоҳҳо ба роҳ мондем. Пештар фақат дӯстонам аз ин об ташнагӣ мешикастанд, ҳамааш ройгон буд. Дар ҳамон минтақа барои истироҳати мизоҷон хизматрасонӣ низ менамоем.
— Чун давраҳои хуби ҳаёти худро сарфи кори давлат кардаву ҳамеша вазифаи масъулиятнокро ба зимма доштед, имрӯз ёди мансаб намекунед?
— Ҳар як кору амал замону макони худро дорад. Ман аз он, ки ба нафақа баромадаам, рӯҳафтода нестам. Бигзор акнун ҷавонон кор кунанд, Ватанро обод созанд ва ба насли минбаъда онро сарбаландона супоранд. Масъулияти соҳибкорӣ аз кори давлатӣ кам нест. Аз натиҷаи кори худ манфиат бардоштан ва барои беш аз 30 корманд шароити корӣ ва маош таъмин намудан фориғболиро намепарастад.
— Теъдоди дӯстонатон пас аз баромадан ба нафақа зиёд шуд ё кам?
— Барои дӯстони беғараз меҳру муҳаббат кам намешавад. Аммо, дӯстони ғаразнок шояд аз баҳри “дӯстӣ” даст кашанд. Зеро дигар болои вазифа нестиву барояшон кӯмаке карда наметавонӣ. Ин ҳама вобаста аст аз дараҷаи фарҳанги ҳар як нафар.
— Зимни адои вазифа коре кардаед, ки он бароятон пушаймонӣ оварда бошад?
— Дар ҳар вазифае, ки бароям бовар кардаанд, содиқона кор кардаам. Кор бе хатоӣ намешавад. Дар урфият дуруст мегӯянд: «Хатоиро касе намекунад, ки кор накунад». Ман аксар вақт аз сафедро сафед ва сиёҳро сиёҳ гуфтанам зарар дидаам. Чунки одам гӯш кардани ҳақиқатро дӯст намедорад. Сухани ҳақро ки гуфтӣ, маъқул намешавӣ ва баъзан душманат мешуморанд. Аммо, ин ҳама ба манфиату пешрафти кор буд. Мутмаинам, ки нисбати касе ноҳақӣ накардаам.
— Мусаллам аст, ки сафарҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба хориҷ аз кишвар тавассути тайёраҳои ҶСК “Тоҷик Эйр” амалӣ карда мешуд. Оё шудааст боре, ки аз ин сафарҳо норозигие ба миён омада бошад байни ҳайати баландпояи кишварамон? Манзурамон дар сатҳи зарурӣ хизмат нарасонидан, дучори ҳолатҳои техникӣ шудан ва ғайра аст.
— Мо дар соҳаи ҳавонавардӣ мутахассисони хубе дорем, ки кори худро дар дараҷаи аъло медонанд. Сабаби муваффақияти кор дар ҳар соҳа марбут ба мутахассиси соҳибкасб аст. Дар бораи хуб ё бад кор кардани ман дигарон бояд баҳо диҳанд. Вале бо дар чунин ҳолати ногувор афтидани аъзои баландпояи Ҳукумати кишвар ҳангоми сафарҳои расмӣ ҳеҷ гоҳ рӯ ба рӯ нашудем, хушбахтона.
— Барои беҳтар гардидани вазъи муҳоҷирони кишвар дар Русия чӣ пешниҳодҳои муфиде доред, то азоб накашанд?
— Баъди хатми мактаби миёна ҷавонон ва ҳатто духтарон мекӯшанд ба Русия раванд, дар ҳоле, ки ҳатто забони русиро намедонанд. Хуб мешуд, агар онҳо ақаллан ягон омӯзишгоҳро хатм намуда, ягон намуд ихтисосро ба монанди рангубор кардан, кафшергарӣ ва дигар нозукиҳои сохтмониро аз худ карда, баъд ба муҳоҷирати меҳнатӣ мерафтанд, то хор нашаванд.
— Афзалияти нафақа аз мансабдорӣ дар чист?
— Кас бояд шукр кунад, ки ба ин марраи зиндагӣ расид. Баъдан, ӯ худаш хӯҷаини вақти худаш аст. Агар шумо соҳибкори нафақагирро дар назар дошта бошед, ӯ метавонад дар дилхоҳ вақт ба кор ояд ва вақти хостааш аз кор равад. Аз тарафи дигар, рӯзи истироҳат надорад, агар зарур шавад, шаб, рӯз, шанбе, якшанбе ба кор машғул мешавад, зеро дар соҳибкорӣ бемасъулиятӣ зараровар аст. Мансабдорӣ бошад, ба ҳама маълум.
Мусоҳиб: Гурдофарид АСРОРАНГЕЗӢ
