Ҳиндустон кишвари афсонавӣ, сарзамини аз ҳар чиҳат диққатҷалбкунанда на фақат бо манзараҳои зебою дилфиребаш мафтункунанда аст, балки дар ин мамлакати бузург инсонҳое ба дунё омадаанд, ки дар тамоми ҷаҳон маълуму машҳур гашта, таҷрибаи бойи онҳоро дигарон дастури кору фаъолияти худ қарор додаанд. Ҳиндустон, ки солҳои тӯлонӣ дар зери асорати ҳукуматдорони ғайр буд, бо фарзандони ватандӯсту баномусаш — муборизони роҳи озодӣ ва истиқлол ба монанди Маҳатма Гандӣ, Ҷавоҳирлаъл Неҳрӯ, Индира Гандӣ ва дигарон шуҳратёр гардидааст. Махсусан матонату корнамоӣ, фидокорию ҷонбозиҳои бонуи қаҳрамони ин кишвар-Индира Гандӣ — зан – сарвазир дар ҷаҳон абадан боқӣ хоҳад монд.
Аслан занҳое, ки бо донишу истеъдоди нотакрорашон дар дунё шуҳратманд гаштаанд, кам нестанд. Яке аз онҳо дар ҷодаи санъат, дигаре дар соҳаи илм ва сеюмӣ дар риштаи сиёсат ба комёбиҳо ноил гаштаанд. Вале аз ҳама маҳсулталаб ва мушкилтарин фаъолият барои зан ин шуғл варзидан дар сиёсат аст, махсусан дар кишварҳои шарқ, ки машғул будани зан бо сиёсат асосан маъмул нест.
Индира Гандӣ дар замоне сарвазир интихоб шуд, ки мамлакаташ дар ҳолати бисёр душвор қарор дошт. Аз як тараф камбизоатӣ, аз тарафи дигар муноқишаҳои дохилию берунӣ тамоми кишварро фаро гирифта буданд. Вале ин проблемаҳо ин зани қавииродаро наметарсонд, чунки падараш — сиёсатмадори машҳур, сарвазири Ҳиндустон Ҷавоҳирлаъл Неҳрӯро дар тамоми вохӯриҳою сафарҳои дохилию хориҷӣ ҳамчун котибаи шахсӣ ва машваратчӣ ҳамроҳӣ менамуд ва бо таҷрибаи кофӣ ва фаҳмиши хуби вазъи кишвар ба сари ҳокимият омада буд. Ҳама фикр мекарданд, ки баъди марги падараш, вай даррав номзадиашро барои сарвазири мамлакат шудан мегузорад, вале Индира Гандӣ ба тарафдории Лал Баҳодур Шастрӣ овоз дод, ки ин ҳам аз сиёсатмадори хуб будани вай шаҳодат медод. Танҳо баъди марги Лал Баҳодур Шастрӣ дар соли 1966 дар сини 48-солагӣ Индира Гандӣ сарвазири Ҳиндустон (дуюмин зан — сарвазир дар ҷаҳон ) таъин гардид.
Индира Гандӣ ҳанӯз дар овони ҷавониаш қарор дода буд, ки тамоми ҳаёташро барои озодии ватанаш мебахшад ва зиндагии ӯ аз ягон мард вобаста нахоҳад буд, чунки модараш бисёр афсӯс мехӯрд, ки бо падараш якҷоя дар сиёсат иштирок карда натавонист, зеро барои анъанаю урфу одатҳои ин кишвар чунин чиз хос набуд. Индира Гандӣ барои нашъунамои кишвараш сиёсатеро пеш гирифт, ки ӯро на фақат дар Ҳиндустон, балки берун аз он ҳам машҳур кард. Ӯ тамоми кӯшишу ғайраташро ба он равона сохт, ки кишварашро аз гирдоби қашшоқию муҳтоҷӣ бароварда, ба яке аз давлатҳои пешрафтаи ҷаҳон мубаддал созад.
Дар китоби тарҷимаиҳолиаш «Ман кистам?» дар мусоҳиба бо Пупул Ҷавакар, Индира Гандӣ қайд мекунад, ки проблемаи калонтарин дар кишвар ин проблемаи иқтисодӣ мебошад, ки пеш аз ҳама бояд иқтисодиёти кишварро, ки боиси баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум мегардад, тараққӣ дод.
Бояд қайд кард, ки сиёсати пешгирифтаи ин зани наҷибро кишварҳои хориҷӣ пурра дастгирӣ мекарданд ва дӯстию ҳамкориҳояш бо дигар кишварҳо, аз ҷумла, Иттиҳоди Шӯравӣ ба он мусоидат намуд, ки Ҳиндустон дар бисёр соҳаҳо зуд рушд ёбад. Махсусан, барномаи «Мубориза бар зидди камбизоатӣ»-ро, ки мувофиқи он бояд сатҳи камбизоатӣ дар мамлакат коҳиш дода мешуд, аз тарафи Иттиҳоди Шӯравӣ пурра дастгирӣ ёфт ( Шумораи одамоне, ки берун аз хатти камбизоатӣ қарор доштанд, аз 60 то 40% коҳиш ёфт). Бо мададу дастгирии беғаразонаи Иттиҳоди Шӯравӣ дар Ҳиндустон якчанд стансияҳои атомӣ сохта шуда, мадади Иттиҳоди Шӯравӣ оҳиста-оҳиста қариб тамоми соҳаҳои зиндагиро фаро гирифт. Дар вақти сарварии Индира Гандӣ дар мамлакат соҳаҳои саноат босуръат тараққӣ карда, милликунонии бонкҳо зуд ба роҳ монда шуд. Якумин стансияи атомӣ сохта ба истифода дода шуд. Дар соҳаи хоҷагии деҳот муваффақиятҳои калонро ноил гаштанд, ки ин ба мамлакти бузурге ба монанди Ҳиндустон имконият дод, ки аз воридоти берунаи озуқаворӣ дигар вобаста набошад. Махсусан дар соҳаи тандурустӣ ва илму техника пешравиҳои калон ба назар мерасиданд. Инчунин ба муноқишаҳое, ки дар заминаи дину мазҳаб зуд-зуд рӯй медоданд, хотима дода шуд.
Бо вуҷуди оне, ки сиёсати Индира Гандӣ барои рушду нумӯи кишвар равона шуда буд, ҳангоми дар амал татбиқ кардани баъзе аз барномаҳои рушд ба хатогиҳои ҷиддӣ роҳ дода шуд. Индира Гандиро махсусан барои яке аз барномаҳояш, ки ба ободонии пойтахти кишвараш шаҳри Деҳлӣ равона шуда буд, танқид мекарданд. Мувофиқи ин барнома, кулбаҳои камбағалонаи аҳолии ниёзманди пойтахт вайрон карда шуда, онҳоро аз Деҳлӣ берун мебароварданд. Инчунин барои пешгирӣ кардани роҳи серфарзандӣ «стериализатсия»-и маҷбурӣ ба роҳ монда шуд, ки аз ин ҳама норозӣ буданд ва шумораи мухолифини ҳукумати Индира Гандӣ зиёд гардид. Албатта, серфарзандӣ дар чунин кишвари калон садди роҳи инкишофу тараққиёт ба шумор меравад, лекин истифода аз чунин роҳу усул, ки шаъни инсонро паст мекард, ноҷоиз буд. Дар солҳои ҳукмрониаш дар мамлакат инчунин низоъҳои каставӣ, муноқишаҳо байни ҳиндуҳо ва мусулмонон дар асоси дину мазҳаб тез-тез рӯй медоданд.
Дар соли 1971 байни ду давлат Ҳиндустону Покистон ҷанг эълон шуд, ки оқибатҳои харобовари ин ҷанг ба иқтисодиёт бетаъсир намонданд. Махсусан вазъи дохилии кишвар хароб гардид ва дар мамлакат ҳолати фавқуллода эълон шуд. Ҳамаи ин ба он оварда расонд, ки дар интихоботи соли 1975 Индира Гандӣ шикаст хӯрд. Ӯ ва оилаашро ду бор ҳабс карданд ва бо даст доштан дар ришвагарӣ айбдор намуданд. Ба ҳамаи ин шикастхӯрӣ ва носозиҳои зиндагӣ нигоҳ накарда, дар соли 1978 Индира Гандӣ ҳизби худ-Конгресси Миллии Ҳиндустонр (И)-ро таъсис дод, ки (И)-Индира номашро ифода мекард. Бо вуҷуди хатогиҳое, ки Индира Гандӣ ба онҳо роҳ дода буд ва ба кӯшишҳои мухолифину душманонаш нигоҳ накарда, дар соли 1980 вай аз нав сарвазири мамлакат эълон шуд. Ҳамаи ин аз обрӯю эътибор ва муҳаббати бепоёни мардуми кишвараш нисбати ӯ шаҳодат медиҳад.
Ғолибияти Индира Гандӣ боз як бори дигар дар интихобот ба вай илҳому нерӯи тоза бахшида, ӯро бисёр руҳбаланд намуд ва ӯ қарор дод, ки дар кишвараш барномаҳои нави рушдро пиёда кунад. Дар ин муддат дар Ҳиндустон проблемаи ҷудоихоҳӣ хеле авҷ гирифта буд. Махсусан дар Панҷоб вазъият мушкил буд. Вақте ки сикхҳо мехостанд кишвари мустақил барпо кунанд, Индира Гандӣ маҷбур шуд, ки дар соли 1984 амалиёти ҳарбӣ бо номи «Ситораи кабуд»-ро бар зидди сикҳҳо гузаронад, ки дар натиҷа шумораи зиёди сикхҳо ҷонашонро аз даст доданд ва ин сабабгори он шуд, ки 31 октябри соли 1984 Индира Гандӣ аз тарафи муҳофизаш, ки сикҳ буд, ба қатл расонда шуд. Қатли ваҳшиёнаи Индира Гандӣ тамоми оламро ба ғазаб овард ва ҳама чунин ҳодисаи нангину мудҳишро маҳкум карданд.
Индира Гандӣ ҳамчун як зани қавиирода, сулҳҷӯ ва озодихоҳ на фақат дар Ҳиндустон, балки берун аз он ҳам маълуму машҳур буда, маҳбуби ҷаҳониён гаштааст. Ин зан барои гулгулшукуфоии кишвараш ҷаҳду талошҳои зиёде карда, дар солҳое, ки сарвазир буд, дар тараққиёту рушду нумӯи кишвараш саҳми арзандаро гузоштааст ва дар арсаи байналхалқӣ обрӯю эътибори Ҳиндустонро баланд бардоштааст.
Дар бисёр кишварҳо ба номи ин зани муътабар кӯчаю хиёбонҳо ва муассисаҳои илмӣ гузошта шудаанд. Дар Тоҷикистон низ китобхонаи марказии Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 1984 ба номи Индира Гандӣ гузошта шуд.
Инчунин нимпайкараи сиёсатмадори хирадманди Ҳиндустон Маҳатма Гандӣ ва нависандаи машҳур Робиндранат Такур дар маркази шаҳри Душанбе қомат афрохтаанд, ки ин ҳам аз эҳтироми бепоёну беандозаи мардуми точик нисбати ин шахсони бузург ва инчунин аз муносибатҳои дӯстонаи байни Ҳиндустону Тоҷикистон шаҳодат медиҳад.
Нигина Душанбиева,
ходими хурди илмии Институти
омӯзиши масъалаҳои Осиё ва Аврупои
АИ ҶТ
