Забони тоҷикӣ дар тӯли қуруни зиёд шоҳиди беадад дарду ҳасрат, ҳомили пирӯзиву саодат, муршиди инсофу адолат ва қотили душманони миллат, носозгоре ба ғадру ҷаҳолат… будаву ҳаст!
Забони мо дар ҳама лаҳзаҳои гирудор, шебу фароз, баду неки рӯзгорон ҳамтақдиру ҳампойи миллат буд. Он ойинаи босафову нурполоест, ки дар вуҷуду замираш рӯҳу шукӯҳи миллат ҳувайдост, зеро нури хуршед дар ҷаҳон фош аст… ва дар арсаи ҷаҳон маҳз бо шарофату шафоъати ҳамин забон шаъну шарафи миллати тоҷикон пайдову побарҷост! Нур кай з- офтоб дур бувад…
Дар паҳнои замину замон душманони ҳасуду тангназар борҳо бо қасди зеру забар ва маҳву бенишон гардондани забони тоҷикӣ ва соҳибони он – тоҷикон кӯшидаанд. Ҳадафи аввалину барои эшон заруртарин рабудану поймол сохтани забони ин халқ буд. Бо ин нияти нопок онҳо хазоини беназири ҷавҳари ҷони забони тоҷикӣ – китобҳои муқаддасу гаронбаҳоро ба коми оташу анҳор фиканданд ва бо ин кирдори ғосибонаи хеш, хостанд «фурӯғи субҳи донои»-ро дар пешорӯйи ин мардуми маорифпарвар тираву тор созанд. Вале, ҷигарбандону дӯстдорони забони тоҷикӣ ҷони азиз ба гарав монда, дар ҳар кӯю диёр, дар ҳар дилу манзил ин сарвати азимнафъро ба дасти эминӣ супурданд ва ба ояндагон китоби Авастову дигар осори бузургони олами маърифат ва сафаҳоти гаронмояи рангину сангини таърихи хешро ба мерос гузоштанд.
Забону хирад килки наққош дод…
Бад-ин минвол забони тоҷикиро аз марг раҳо доданд, ки бузургон дар ин маврид бисёр нуктаҳои арзишманд нигоштаанд.
Ҳар фарди мутакаллим бо ин забон ва худогоҳи тоҷикипараст онро пайваста гиромӣ дошт ва мисоли гавҳараки чашм эҳтиёташ намуд.
Сафои ҳар чаман аз ишқи боғбон пайдост…
Ана, аз ҳамин ҷост, ки назокату фасоҳат, салосату шаҳомати забони тоҷикӣ муттасил рушд намуду ба улвияти самовӣ расид. Дар олами маърифат чи бузургонеро аз Бухорову Самарқанд то Шероз, аз Марв то Бағдод, аз Хуҷанд то Нишопур, аз Ҳулбук то Балх ва аз сарзаминҳои дигар — Ҳинду Шому Рум то ақсои олам ба воя расонд ва миёни аҳли башар тухми некию накӯкорӣ кошт. Ин забони мубориз худ ба арзи ҳол омад ва парчами таблиғ барафрошта, ҳамагонро ҳушдор дод, ки наҷоти одам танҳо дар андӯхтани маърифат аст. Ба ҳамин маънӣ одамушшуаро Устод Рӯдакӣ зиёда аз ҳазор сол муқаддам дар насиҳатномааш на танҳо ба ояндагони миллати хеш, балки ба ҳама бошандагони курраи арз муроҷиат намуд, ки:
То ҷаҳон буд аз сари одам фароз,
Кас набуд аз роҳи дониш бениёз.
Мардумони бихрад андар ҳар замон,
Роҳи донишро ба ҳар гуна забон
Гирд карданду гиромӣ доштанд,
То ба санг андар ҳаме бингоштанд:
«Дониш андар дил чароғи равшан аст,
В-аз ҳама бад бар тани ту ҷавшан аст!».
Ва ҳамон чароғи равшану ҷавшани ношикастанӣ, ки ба равони инсонҳо нуру сафои маърифат ва суботу матонат мебахшад, маҳз тавассути забон нурполо будааст. Ва агар забон набудиву билфарз, дар кавну макон ва давру замон дигар будҳо (мавҷудот) будӣ, он будҳо чӣ моҳияте ҳам доштӣ?! Бидуни ҳастии забон ҳама будҳо на созанда, балки куллан харобовару сӯзанда будӣ!..
Пас аз сари Устод Рӯдакӣ абармарди дигаре – Фирдавсии муаззам тӯли сӣ сол заҳмат кашида, симу зар ва гавҳару зеваре, ки дар хазинаи тиллоии забони тоҷикӣ буд, ба тамом ҷамъаш овард ва як рақам шаҳкорие бо номи «Шоҳнома» офарида, ба таъбири худаш — «пай афканд аз назм кохе баланд», ки масили он қасре муҳташам ва маъмур аз сухан дар саросарии эҷодиёти хаттии халқҳои ҷаҳон пайдо нест:
Биноҳои обод гардад хароб,
Зи борону аз тобиши офтоб.
Пай афкандам аз назм кохе баланд,
Ки аз боду борон наёбад газанд.
Намирам аз ин пас, ки ман зиндаам,
Чу тухми суханро парокандаам…
Басе ранҷ бурдам дар ин сол сӣ,
Аҷам зинда кардам бад-ин порсӣ!..
Баъдан, дар басотини хушманзари ин забон ҳар ҷо-ҳар ҷо гулҳои худрӯе руста, бо нафасу накҳати нотакрорашон тамоми қаламрави мамолики Эрону Тӯрон ва боқӣ сарзаминҳои Аҷамро атрафшон намуданд ва андалебони асилзоде ба арсаи вуҷуд омада, дар фазои он чаманистон боли парвоз кушуданд ва дар шохсорони ашҷори пурсамари хуррамбаҳораш нағмасароиҳо карданд:
Бӯйи гул худ ба чаман роҳнамо шуд зи нахуст,
В-арна булбул чӣ хабар дошт, ки гулзоре ҳаст…
Хуллас, забони тоҷикӣ чун модари мушфиқ басо сухантирозони беназирро дар гулшанҳои адаби оғӯши биҳиштосояш парварид, ки эшон бо сеҳри сухан дар осори бадеъи рӯҳфизою ҷонпарвари хеш асрори азал суруда, ҳуруфи муаммои вуҷудро кушудаанд. Ҳамин тавоноӣ, саховат ва файзу баракати забони тоҷикӣ буд, ки бархе аз эшон ба дараҷаи алломаи тамоми давру замонҳо ва кулли халқони ҷаҳон расидаанд.
Аммо, дар дарозои таърих, тавре қаблан ёдовар шудам, басо хор ҳам шуд ин забон, ба сараш беадад кулфатҳо омада…
Ҷабри торих ягон қавм надидаст, ки мо,
Заҳри торих нажоде начашидаст, ки мо…
Офарин варо! Ҳалолаш бод ин азамат ба забони тоҷикӣ, ки намурдаву мурда-мурда зист ва тӯли ин ҷонбозиҳо аз бузургию ҷовидонӣ будани хеш ҳазорон бор шаҳодат дод!
Забон дод дастон, ки то растахез,
Набинад наёми маро теғи тез!
Маҳз ҳамин бузургиаш буд, ки Мавлоно Румӣ бо савти ӯ
Бишнид зи Ҳақ каломи қудсӣ,
Овард ба мо паёми қудсӣ…
ва бо ҷавҳари ҷони забони модарии хеш Қуръони дарӣ – «Маснави»-и машҳурашро офарид:
Маснавии маънавии Мавлавӣ,
Ҳаст Қуръон дар забони паҳлавӣ…
Аз ин рӯ, бояд иқрор шавам: дар тавсифи забони тоҷикӣ оҷизам, то як ҳарфи бикре бигӯям, ки онро пешомадагони ман нагуфта бошанд. Бузургон бо сахову карами Худованди меҳрбон шаҳомати онро ба пояҳое расонидаанд, ки аз он болотар болое набошад дар мартаба:
Чу бо одамӣ ҷуфт гардад парӣ,
Нагӯяд сухан ҷуз ба лафзи дарӣ.
Ва ё худ:
Беҳтарин гавҳари ганҷинаи ҳастӣ сухан аст,
Гар сухан ҷон набувад, мурда чаро хомӯш аст?!
Хушбахтона, забони тоҷикӣ бо шарофати истиқлолиятро касб кардани соҳибонаш, мақоми давлатӣ гирифт ва имрӯз мо ҳамагон муваззафем, ки ҷиҳати рушду нумувви он дасти мадад мадид намоем. Аммо, мутаассифона, дар ҷомеа бисёр афроде ёфт мешаванд, ки аз андарзи зер:
Забон дар даҳон, эй хирадманд, чист?
-Калиди дари ганҷи соҳибҳунар! — огоҳ нестанд. Баъзан дар суҳуфи матбуоти даврӣ, зимни барномаҳои родиёву телевизион, дар саҳнаҳои ҳунарӣ ва ё маҳфилҳои дигар суханпардозоне худнамоӣ мекунанд, ки дониставу надониста ҷо-ҷойи ҷисми мубораки ин забонро бо «санъат»-и хеш абгор месозанд. Аз мушоҳидаи ин аҳвол қалби соҳибзабонони дилсӯз, ки «Лаззати лафзи дарӣ ширинтар аст»-ро ба хубӣ эҳсос менамоянд, реш-реш мегардад, зеро,
Бо ҳамчу ӯ шикастазабоне куҷо расад
Дар маърази санош мақоми суханварӣ?!
Ҳамчунин, бадбахтона, ашхосе худгумкарда дар ину он ҷой во мехӯранд, ки бо лафзи махлуту сохтаи ғайритоҷикӣ ҳарф зада, магасафшон месозанд шаҳди суханро. Ин зайл «ҷанобон» ҳатман бояд ба дарки ин нукта бираванд, ки мо ҳамагон бояд
Забони модариро пос дорем,
Ки аз модар варо мерос дорем!
Аз ин лиҳоз, дар сухангӯӣ ҳамеша бикӯшед, то бо забони буррову фасеҳ ва гуворову дилкаш ҳарф бизанед, зеро,
Забон ширин агар ояд набот аст,
Ҳаловат бахшаду кайфи шунидан…
Танҳо дар ҳамин сурат шахси рағбатдор метавонад ба омӯзишу азбаркунии забонҳои ғайр бипардозад.
Ҳар кас ба забони худ сухандон гардад,
Донистани сад забон осон гардад!
Биноан, дар ҳаққи он тоифа тоҷикони нотоҷик, ки нисбати забони Модару Миллати хеш носипосиҳо мекунанд, на дуои нек, балки дуои бади Устоди зиндаёд Лоиқ Шералиро раво мебинам ва аз Худованд умед дорам, ки ин дуо эшонро бигирад!
…Аз тамоми ину он гумкардагон
Зиштрӯтар нест дар рӯи ҷаҳон,
З-он, ки гум карда забони модарӣ,
Ҳарф гӯяд бо ту бо чандин забон!..
…Заҳр бодо шири модар бар касе,
К-ӯ забони модарӣ гум кардааст!
Ва, инчунин бошад, ки теғи алмосии забон забонашон бибуррад!
Муфаззали Аҷамрод
