Суҳбати ихтисосӣ бо Нур Ҳабиб Свотӣ, президенти Своти Қавм Танзими Покистон

Муборизаи тоҷикони бумии Покистон барои бозгардонидани ҳуввияти гумшудаи худ таҳаввулоти ҷолиберо аз сар мегузаронад. Cоли гузашта маҷаллаи инглисизабони The Friday times (Покистон), №4, 3 августи соли 2017) матлаби Ориф Ҳасан Охундзода, муҳаққиқи тоҷики покистониро таҳти унвони «Тоҷикони гумшудаи Покистон» ба нашр расонд (тарҷумаи онро ҳамон моҳ нашрияи «Самак» низ нашр кард). Бино ба он, замони ҳамлаи Бобури темурӣ ба Ҳинд Мамлакати Габр ё Салтанати Свот, ки ҳокимонаш тоҷик буданд, сарнагун шуд. Ба хотири расидан ба тахти Ҳинд Бобур аз пуштунҳои юсуфзойӣ мадад хост. Ахириҳо дар навбати худ аз ӯ тахти Свотро талаб карданд. Бобур розӣ шуд. Ҳамин тавр, салтанати 330 — солаи тоҷикони Свот (1190 – 1519) барҳам хӯрд ва таърихаш низ ба кунҷи фаромӯшӣ афтод. Тоҷикони Свот тобеияти ҳокимони паштунро пазируфтанд. «Деҳгонон» — аристократҳои тоҷик ба як кишоварзи иҷоракор – деҳқон ва тоҷик ба паштун табдил ёфт.
То Ориф Ҳасан Охундзода на як бору ду бор бузургони тоҷики свотӣ мавзӯи эҳёи ҳуввиятро ба миён гузоштанд, аммо дастгирӣ наёфтанд ва корашон ҳам пеш нарафт. Аммо имрӯзҳо тоҷикони Свот ба муваффақиятҳо даст меёбанд. Ин суҳбат бо Нур Ҳабиб Свотӣ, президенти Своти Қавм Танзими Покистон, созмони расман сабтиномшудаи тоҷикони Свот аст.

— Инак, Своти Қавм Танзим Покистон… Ин чӣ созмон аст?

— Своти Қавм Танзим Покистон созмони ҳифзи иҷтимоиест, ки тоҷикони Свотро дар атрофи андешаи баргардонидани ҳуввияти миллиашон муттаҳид мекунад. «Своти қавм» қабила нест, балки номи хоси тоҷикони водии Свот аст, ба монанди тоҷикони Афғонистону Эрону Ӯзбекистону Тоҷикистон. Тоҷикон дар қиёс бо халқҳои дигари минтақа қабила надоранд. Ҳар тоҷик, дар кадом гӯшаи дунё, ки ба сар набарад, аз чашмаи як таърих, фарҳанг, адабиёт ва забон об мехӯрад.

— Андешаи ташкили ҳамчунин созмон кай ва аз сӯи кӣ ба миён омад ва зарурати онро барои Покистон дар чӣ мебинед?

— Гомҳои аввалия дар амри эҳёи ҳуввияти миллии «свотӣ» чанд даҳа пеш аз сӯи чанд бузурги ноҳияи Дири музофоти Хайбар – Пахтунхваи Покистон бардошта шуда буд. Соли 1986 Ҳоҷӣ Заррин Свотӣ ва Ширин Хон Свотӣ, ду бузурги тоҷикони Свот, созмонеро таҳти унвони «Танзим барои таҳаффузи ҳуқуқи инсони свотӣ” ё Созмони ҳуқуқи башари свотиёнро роҳандозӣ карданд. Мутаассифона, фаъолиятҳои эшон самар надод ва кор ҳам то соли гузашта, ки матлаби Ориф Ҳасан Охундзода – “Тоҷикони гумшудаи Покистон” нашр шуд, пеш нарафт. Маҳз матлаби ӯ таваҷҷуҳи бесобиқаи мардуми моро зинда кард. Фикр мекунам, фурсат ҳам расид!

— Оё созмон расман сабти ном шудааст?

— Бале, ҳатман. Своти Қавм Танзим дар вазорати таъминоти иҷтимоии Покистон ва бар пояи Қонуни ҷамъият ва созмонҳо (1860) 25 октябри соли 2017 сабти ном шуд.

— Созмон Оинномаву Барнома дорад?

— Бале, ҳастанд ва мо аз рӯи онҳо корро пеш мебарем. Мо аллакай рӯи аҳдофи гузошташуда дар амри беҳбуди зиндагии мардуми худ кор мекунем. Тайи се моҳи охир чандин дафтар дар Покистон ва хориҷ аз он боз кардем. Дафтарҳои мо ҳамин ҳоло дар навоҳии Дир, Мансеҳра, дар умум водии Свот ва шаҳри Мардони музофоти Хайбар Пахтунхва кор мекунанд. Ду рӯзи пеш дафтарамон дар шаҳри Ровалпиндии музофоти Панҷоб низ ифтитоҳ шуд. Дирӯз дафтари марказиамон дар Исломобод ба кор шуруъ кард. Ҳанӯз дар оғози кор намояндагиҳоямон дар шаҳрҳои Риёзи Арабистони Саудӣ, Бостони ИМА ва Лондони Бритониё боз шуда буданд.

— Дафтарҳо дар кишварҳои хориҷӣ ба кадом хотиранд?

— Ба хотири эҷоди афкори умум ва ҷалби таваҷҷуҳи ҷомиаи байнулмилалӣ.

— Оё мешавад Своти Қавм Танзимро созмони сиёсӣ ё Ҳизби тоҷикони Покистон унвон кард?

— На. Дар ҳоли ҳозир, мо созмонро дар амри «хадамоти мардумони тоҷикони Покистон» кор мебарем. Ҳадафу вазифаҳои он ҳизбӣ нестанд, балки махсуси як созмони миллиянд, ки ҳуввият ва эҳёи ҷамоати тоҷикони Покистонро таблиғ мекунад. Пешниҳоди ташкили ҳизб низ буд, аммо дар марҳалаи кунунӣ мо ба ин омода нестем. Фақат ва фақат барномаҳои ҳуввияти миллии худро пеш мебарем. Нияти дар интихобот ширкат карданро ҳам надорем. Аммо ба рушди умумии сиёсӣ, қавмӣ ва фарҳангии тоҷикони Своти Покистон талош мекунем. Баъдтар метавон онро аз ҳисоби ҷамоати тоҷикони Деҳвори Балуҷистон низ тавсиа бахшид.

— Шумо бо тоҷикони Деҳвор тамос гирифтаед?

— Бале, албатта. Мо бо онҳо дар ҳама сатҳ музокираи ғайрирасмӣ дорем. Онҳо яке аз қишрҳои соҳибнуфузи ҷамъияти Балуҷистонанд. Тоҷирони сарватманданд, аммо тоҷикони на он қадар аҳл. Аммо ҳамагӣ медонанд ва ифтихор мекунанд, ки тоҷиканд. Ин муҳим аст. Раҳбари асосии онҳо, ҳамкасби ман Доктор Ториқ Хон мебошад. Чеҳраи дигари маъруф Мир Қурбон Тоҷикзода аст. Мо бо онҳо музокира дорем.

— Хуб, Шумо маҳз чӣ кор карданиед?

— Корҳои мо оддӣ ва шаффоф хоҳанд буд. Ба ҳамон корҳое даст хоҳем зад, ки барои эҳёи ҳуввияти тоҷикони Свот заруранд. Дар навбати аввал, мо ба соҳаи маориф авлавият додаем. Як «ҳавзи миллӣ» ё мактабҳои миллиро эҷод мекунем ва дар онҳо таърих, фарҳанг ва адабиёти тоҷикро таълим хоҳем дод.

— Тоҷикони свотӣ бо кадом забон ҳарф мезананд?

— Свотиҳо дар манотиқи қавмии мухталифи Покистон зиндагӣ мекунанд. Дар Своту атрофаш, ба шумули водии Пешовар, свотиҳо – тоҷикҳо пашту ҳарф мезананд. Аммо дар Ҳазораи он тарафи дарёи Синд ҳудуди 40% — и тоҷикон ба забони ҳиндку, як намуди дигари забони панҷобӣ ва ҳам пашту суҳбат мекунанд.

— Яъне свотиҳо забони тоҷикии форсиро намедонанд?

— Бале, аксарияти онҳо. Аз ин хотир, мо ният дорем ҳанӯз дар сатҳи ҷиноҳи ҷавонони созмон – «Рустамдор» забони модариамонро омӯзем. Омӯзгор дорем ва агар зарур бошад онҳоро аз кишварҳои ҳамсоя ворид мекунем.

— “Рустамдор”? Ин чӣ маъно ва чӣ рабте бо номи Рустами Достони устураӣ дорад?

— Бале, ҷиноҳи ҷавонон ба номи қаҳрамони устураӣ Рустам, писари Зол ва падари Суҳроб аз «Шоҳнома» аст… Ҳадафи он таблиғу роҳандозии тарбияи баданӣ, назму тартиб, одобу рафтор ва дониши хуб миёни ҷавонони тоҷики Покистон аст…

— Магар онҳо намехонанд ва одоб надоранд? Ё ман Шуморо нодуруст фаҳмидам? Аз кадом назму тартиб ва таҳсил мегӯед?

— «Рустамдор» як чизе монанд ба бойскаутҳо, ё пионеру комсомоли Иттиҳоди Шӯравӣ аст. Онҳо бо тарбияи баданӣ ва руҳии худ машғул хоҳанд буд, аммо сирф ба маънои тоҷикии он. Тавре дар «Авасто» омада: «Рафтори нек, гуфтори нек, пиндори нек». Мо – калонсолон мехоҳем фарзандонамонро он гуна тарбия кунем, ки бояд бошанд. Ва маҳз тоҷик, ки дар тӯли таърих ҷаҳониён ӯро як фарди илму адаб, одобу ахлоқи ҳамида ва намунаи одаму одамгарӣ мешинохтанд.

— Ҷавонони Свот, ё тоҷикони бумии Покистон чӣ мехоҳанд ва дар бораи ояндаи худ чӣ фикр доранд?

— Онҳо ояндаи худро бо Покистон мебинанд ва мехоҳанд беҳтарин шаҳрвандони ин сарзамин тариқи илму дониш бошанд.

— Вақте тоҷиконе, ки дар канори пуштунҳо ва дигар ақвоми Покистон ба пашту, ҳиндку ва дигар забонҳо такаллум мекунанд, аз дигарон чӣ фарқ доранд? Албатта, ман тарзи зиндагӣ, тафаккур ва фарҳанги онҳоро дар назар дорам.

— Усулан, свотиён ба монанди дигарон покистониянд. Аммо онҳо ҳуввияти хоси худро доранд – свотӣ! Свотиён тоҷиканд, на паштун. Мо худро ҷузъе аз Покистони гуногунмиллат меҳисобем. Ватанамонро дӯст медорем ва ба он хизмат мекунем. Аммо мо мехоҳем моро ҳамон гуна эътироф кунанд, ки будем ва дар асл ҳастем. Мо таъриху фарҳанг ва адабиёти ғании худро дорем, он чӣ дигар ақвом надоранд.
Свотиён «ахлоқ» — рафтору одоб, тарзи зиндагии худро доранд ва аз решаҳои худ фавқулодда ифтихор мекунанд. Ростӣ, як фоҷиаи бузург хоҳад буд, агар моро дар як сатҳи поёнтаре – «паштун» дастабандӣ кунанд.

— Тоҷикони Свот аз тоҷикони дигари минтақа, масалан, Осиёи Марказӣ ва Афғонистон, ки тӯли таърих ба Покистон ҳиҷрат карда, онро ватан баргузидаанд, чӣ фарқ доранд?

— Суоли хеле хубест. Дар оғоз бояд шарҳ диҳем. Ин як таърихи хеле ҷолиб аст! Тоҷикон яке аз қадимитарин ҷамоатҳои бумии ин минтақаанд. Шалмониҳо аз ҷамоати ҳукмрони «деҳгон» буданд ва як таърихи рӯшан доранд. Иддае аз муаррихин бар инанд, ки тоҷикони шалмонӣ аз Курдистону Сурия омадаанд. Ба ҳамин қарибӣ як таҳқиқи генетикии олимон ва муҳаққиқини мустақили байнулмилалӣ ин нуктаро собит кард. Он замон ин минтақа (Ассурия) марзҳои ғарбии Империяи Форс буд. Муҳоҷирати тоҷикони шалмонӣ ба Пешовар (Гандҳара) то ибтидои империяи Ҳахоманишиён анҷом ёфтааст, агар аз ин ҳам барвақттар набошад. Аристократияи тоҷик – «деҳгон» аз Куруши Кабир маншаъ мегирад, ки дар Қуръон «Искандари Зулқарнайн» ёдоварӣ шудааст.
Гибарӣ ё Габарӣ як силсилаи шоҳонӣ шалмонӣ аст. Баъдтар дар даврони исломи ибтидоӣ онҳо салтанати худро ташкил доданд. Гибариҳо ҳамчунин «свотӣ» машҳур шуданд (аз калимаи арабии «сувад», ки маънои заминҳои ҳосилхези канори соҳили рудҳоро дорад). Дар минтақаи Гандҳара чунин рудхонаҳо ва маҳалҳои зисти одамон зиёд буданд. Тадриҷан мафҳуми «Сувад» (ё баъдтар Свот) – ро дар баробари ҳамон водие истифода мекарданд, ки маҳалли иқомати ҳукумати салотини Гибар буд ва сокинонаш ба «свотӣ» маъруф шуданд. Аммо тоҷикони шалмонӣ, ҳар куҷо набошанд ва зиндагӣ накунанд, ба унвони «свотӣ» ҳақ доранд.

— Шумо ҷуғрофиёи “Своти қавм” ё “тоҷикони Свот” – ро чӣ гуна тасвир мекунед?

— Тоҷикони Свот ҳамон шалмониҳое ҳастанд, ки дар ин минтақаи як замон маъруф ба Салтанати Свот/Гибар зиндагӣ мекарданд. Он аз Кобулу Кописо дар Ғарб то дарёи Ҷайлам ва Кашмир дар Шарқ густариш ёфта буд… Аммо ҳоло дар ҷамоаҳои свотии манотиқе назири Мансеҳра ва Баттаграм маҳдуд мешавад.

— Имкон дорад, ки теъдоди тоҷикони Свотро муайян кунед? Ҳадди ақал, тахминан…

— Свотиён як қавми бузурганд. Ҳудудан 800 000 нафаранд. Аммо тоҷикони пуштуншуда дар ҷойҳои дигар ва манотиқи атроф, ки эҳтимолан аз мансубияти қавмии аслии худ хабар надоранд, тақрибан 3 то 4 миллион нафар ҳастанд. Ин ҳама арқоми тахминиянд. То ба ҳол ягон нуфусшумории расмӣ сурат нагирифтааст ва дар тақсимбандии қавмии Покистон мафҳуми эътирофшудаи «тоҷик» вуҷуд надорад. Свотиёнро дар бахши «паштун» зикр мекунанд.

— Дар корҳои созмон кӣ Шуморо ҳамроҳӣ ва кӣ мадад мекунад?

— Моро худи свотиён сармоягузорӣ ва мадад мекунанд. Ҳар яки онҳо мехоҳад дар кори умум саҳми мусбати худро гузорад.

— Чӣ муваффақиятҳое дар кори Шумо дида мешавад?

— Тавре гуфта будам, мо корро соли гузашта аз нав шуруъ кардем. Шаш моҳ гузашт, аммо дар ин муддати кутоҳ шоҳиди пешрафт ва ибтикорҳои фавқулодда будем. Созмонҳои ибтидоӣ ва дафтарҳо дар тамоми сатҳҳо рӯи кор меоянд, худи мардум онҳоро ташкил ва ба раҳбарият муроҷиат мекунанд. Ин воқеан болотар аз он аст, ки мо интизорашро доштем!

— Оё он чиро, ки дар ибтидои кор мехостед, ба даст овардед?

— Бале ва таваққуъи мо аз ин бештар аст!

— Маҳз чӣ, агар сир набошад?

— Ин ҷо сирре нест. Мо мехоҳем худро тоҷики свотии Покистон собит ва хатои таърихиро, ки ҳуввияти моро аз мо гирифт, ислоҳ кунем.

— Мардуми оддӣ Шуморо чӣ гуна қабул дорад?

— Онҳо медонанд, ки мо дар кори эҳёи ҳуввияти эшон самимӣ ҳастем. Имрӯзҳо ман зиёд сафар мекунам ва дар чашмони мардум шуълаи умеду орзу ва бовариро мебинам.

— Кӣ Шуморо бештар дастгирӣ мекунад: бузургсолон ё ҷавонон?
— Мешавад гӯям, ки ҳама.

— То ба ҳол чӣ қадар узв пайдо кардаед?

— Мо аллакай чанд ҳазор узв дорем. Ҳоло сабти номи расмии аъзоро шуруъ накардаем. Аммо кори тавзеъи кортҳои узвият дар бархе манотиқ шуруъ шудаанд. Ба ҳамин наздикӣ дар бораи теъдоди мушаххаси аъзо метавонем омор пешниҳод кунем.

— Дар бораи Тоҷикистон чӣ медонед?

— Мо, албатта, медонем, ки бародарони қавмии мо дар шарқ хеле пеш соҳиби давлати худ шудаанд ва дар кишвари пешрафтае, ки ба номи Тоҷикистон маъруф аст, зиндагӣ мекунанд… Он ба марзҳои шимолии мо хеле наздик аст.

Суҳбати Фахриддини ХОЛБЕК

Мухтасари тарҷумаи ҳол:

Доктор Нур Ҳабиб Свотӣ 10 июни соли 1978 дар деҳаи Ҳоли ноҳияи Дири музофоти Хайбар Пахтунхваи Покистон таваллуд шудааст. Мактаби миёнаро дар зодгоҳ хатм карда, ба Коллеҷи ҳукуматии Тимергари шаҳри Дир дохил шуд. Касбаш пизишки дандон аст. Аз хурдӣ ба корҳои иҷтимоӣ ва ҷамъиятӣ машғул буд. Ҳамчунин узви комиссияи ҳукуматии мубориза бо Толибон – Амана Ҷиргаи ноҳияи Дири музофоти Хайбар – Пахтунхва аст. Бо тахаллуси «Ноз» шеър мегӯяд. 

ЯК ҶАВОБ ТАРК

Please enter your comment!
Please enter your name here